LTDF, ACATO – ACOURCHIMEN

ACATO, CATO (lim.), s. f. Pierre de couronnement, enfaiteau, couverture, v. arraso, encrestamen; dalle qui recouvre un conduit, un fossé, 

v. graso. R. acata. 


ACATO (lat. Achates), n. p. Achate, compagnon dèunée. 

Iéu ère soun fidèl Acato. 

D. SAGE. 

D’abord Acato me prendra. 

C. FAVRE. 


ACATOULA, ACATOURA (m.), ACATRIA (g.), v. a. Couvrir légèrement, cacher sous le pan de sa robe; choyer, caresser, mignarder, v. acachouli, cachoula; recueillir, mettre en lieu sûr, v. recata. 

Tendramen acatoulo lèunfanço. 

P. DE GEMBLOUX. 

R. acata. 


ACATOUN (D’), D’ACACHOUN, loc. adv. En se cachant, en tapinois, v. escoundoun. 

Ana d’acatoun, avancer sans se montrer. 

Restarai toujour d’acatoun. 

M. DE TRUCHET. 

En arribant bèn plan n’intras que d’acatoun. 

ID. 

R. acata. 

Acaua, v. acavala. 


ACAUMA, CAUMA (g.), v. a. Suffoquer de chaleur, v. acaloura; faire reposer un troupeau, v. achauma. 

Aquelo flassado m’acaumo, cette couverture de laine m’accable. 

Abèn un pla bèl jour, mais le soulèl acaumo. 

DAVEAU. 

R. à, caumo. 


ACAUMI (v. fr. calmir), v. a. Calmer, apaiser, en Gascogne, v. abauca, apasima. 

Acaumit, ido, part. et adj. Calmé, ée; rempli de chaleur lourde. 

Vent pesucas, vent acaumit. 

G. D’ASTROS 

Auro acaumido, accalmie. R. à, calaumo. 

Acaura, v. acaloura; acaus, v. caus. 


ACAUSSA, v. a. Enchausser, butter une plante, v. caussa. R. à. causso. 

Acava, v. acaba. 


ACAVALA, ACAVAUCA, ACAVAUTA (m.), ACABALA (b.), ACABALGA (l. g.),

ACAUA, ACRAUA (g.), (esp. acaballar, it. accavalciare, accavallare), v. a. Monter à cheval, à califourchon, achevaler, v. cavauca, encavala, escambarla. 

Acavalo la paret, monte sur le mur. 

S’acavala, s’acavauca, v. r. Se mettre à cheval. 

Acavala, acabalat (b.), ado, part. et adj. Monté à cheval; chevauché, ée. 

An hèit viene un saumet, puich l’an acabalat dessus. 

PICOT. 

R. à, cavau. 

Acavi, v. achabi, chabi; acaxa, v. acacha. Acc… v. par ace, aci, acu, les mots qu’on ne trouvera pas par acc. 

Ace, v. ah! ço; acè, v. acié. 


ACEBENCHI, ACEBENQUI, ENCEBENQUI, v. a. Racornir, resserrer, en parlant de l’action du froid et du vent sur les fruits et sur les arbres, 

v. ressarra, retira; opprimer, écraser quelqu’un, v. esquicha. 

Acebenchisse, isses, is, issèn, issès, isson. 

S’acebenchi, v. r. Se resserrer, se ratatiner, rabougrir; se soumettre humblement.

Se leissa acebenqui, se laisser opprimer. 

Acebenchi, ido, part. et adj. Racorni, rabougri, ie, avorté, ée. 

Uno vièio acebenchido, une vieille ratatinée. (Vielha, vella; vieja)

Avien moun couer encebenqui. 

A. CROUSILLAT. 

R. à, ceben. 


ACEBENCHIMEN, s. m. Racornissement, v. retiramen. R. acebenchi. 


ACÈDI, ACCÈDIT (l.), (lat. accedit), s. m. Descente de juge, v. descèndo; consultation de médecins dans la chambre du malade, v. counsulto. (cas. consulta)

Faire l’acèdi, faire une descente; un verbau d’acèdi, un procès-verbal d’accedit. 

E vivènt, dins lou cros faguères toun acèdi. 

T. AUBANEL. 

Douge loueis-d’or pèr très acèdi, (Luys, Luis, Luises de oro, moneda)

E sus acò pa ‘n liard de crèdi. 

V. GELU. 


ACEDI, ACEDA (cat. accedir, esp. port. acceder, it. lat. accedere), v. n. Se porter sur le lieu du délit; accéder, v. counsenti. 

Se conj. comme cedi, ceda. 

Se noun volon acedi, s’ils refusent d’acquiescer. 

(chap. Si no volen acsedí)


ACEFALE (rom. acephali, cat. esp. port. it. acefalo, lat. acephalus), s. m. t. sc. Acéphale, enfant qui vient au monde sans tête ou sans cerveau. 

Acei, v. eici; acèi, v. acié. (acéfalo, sin cerebro) 


ACEIRA, ACIEIRA (l.), (rom. port. aceirar, cat. esp. acerar), v. a. Acérer, garnir d’acier; aciérer, convertir en acier (acero; acer), v. ressua; affermir, consolider, asseoir, v. assegura. 

Acèire, acèires, acèiro, aceiran, aceiras, acèiron. 

S’aceira, v. r. S’affermir, se consolider. 

Aceira, acieirat (l.), ado, part. et adj. Acéré, ée, affermi, ie, rassis, ise. 

R. acié. 


ACEIREN, ACIEIRENC (l.), ENCO (rom. aceirin, aceiral, esp. acerino), adj . D’acier, dur comme l’acier, acérain, aine. (cas. duro como el acero; acerado)

Emé brassau e cuissau aceiren. 

ARM. PROUV. 

R. acié. 


ACELA, ACIELA, ACIALA (l.), AÇALA (lim.). v. a. Mettre à l’abri du vent, v. abriga, acala. Acelle, elles, ello, elan, elas, ellon. 

A l’acela, à l’abri. 

Cò fai que nous van alai 

Nous acela sous lou plai. 

CH. POP. LIM. 

Pèr las acela jous mas trelhos. 

A. CHASTANET. 

S’acela, v. r. S’abriter, se mettre à couvert. 

Acela, ado, part. Abrité, ée. R. à, cello. 


ACELERA, ACCELERA (l.), (esp. acelerar, cat. port. accelerar, it. lat. accelerare), v. a. Accélérer, presser, v. abriva, coucha, entancha, despacha. 

Acelère, acelères, acelèro, aceleran, aceleras, acelèron. 

Parten dounc pèr la grand roubino, 

Aceleren noste despart. 

J. DÉSANAT. 

Acelera, accelerat (l.), ado, part. et adj. Accéléré, ée. 

Sa bèutat s’avalis à pas accelerat. 

DEBAR. 


ACELERACIOUN, ACELERACIEN (m.), ACCELERACIÉU (l.), (cat. acceleració, esp. aceleración, lat. acceleratio, acceleratonis), s. f. Accélération, v. abrivacioun, coucho. 


ACÈNDRE (rom. acendre, accendre, port. acender, esp. accender, it. lat. accendere), v. a. Allumer, enflammer, à Nice, v. abra, atuba, encèndre. 

Acèndi, èndes, ènde, endèn, endès, èndon. (cas. encender, inflamar)

Nem a l’autar majour acènde doui candèlo. 

(chap. Anem al altar majó a ensendre dos candeles)

J. RANCHER. 

Un cand qu’acènde lèusco. 

ID. 

Acendu, udo, part. Allumé, ée. 

La làmpeo de l’autar si trouvavo acendudo. 

ID. 

Acenello, v. acinello. 


ACENSA (rom. acensar, accensar, acessar, cat. esp. acensar, it. accensare), v. a. Acenser, donner à cens, v. afeva; prendre à ferme, en bas Limousin, v. arrenda. 

Acensa, ado, part. Acensé, ée. R. à, cènso. 


ACENSAIRE (rom. acensayre, assensador), s. m. Celui qui prend à cens, fermier (vieux), v. censau. R. acensa. 


ACENSAMEN (rom. acensament), s. m. Acensement, v. afevamen. 

R. acensa. 


ACÈNSO (rom. accensa, assensa), s. f. Acens, terre tenue à cens, v. cènso; Assence, nom de fam. prov.  R. acensa. 


ACÈNT, ACCENT (l. g. b.), (rom. cat. accent, esp. acento, it. port. accento, lat. accentus), s. m. Accent, v. titoulet. 

Acènt que tirasso, accent traînant, v. relais; acènt agut, accent aigu; acènt grèu, accent grave. Ces deux accents sont usités en provençal pour différencier lèu fermé, e estré, et lèu ouvert, e larg. Ainsi avé, poudé, carestié, péu, Diéu ont la tonique moins ouverte que proucès, nè, cafè, pèu, lèu. Ces accents servent aussi à distinguer l’o estré de l’o larg. 

Ainsi dóu, póutroun, óulivo doivent se prononcer plus sourdement que dòu, pòu, biòu. La plupart des mots qui ont en provençal l’accent grave sur l’è, comme parènt, lusènt, rèn, bèn, prennent en languedocien un e fermé, parent, lusent, re, be, et vice versâ les e fermés du provençal, comme panié, premié, sabatié, deviennent généralement ouverts en languedocien, paniè, premiè, sabatiè. 

Voste paire meno l’araire, 

E voste acènt sènt lou terraire. 

AD. DUMAS. 

E dins mis auriho dindo 

L’acènt de ta lengo lindo. 

G. B.-WYSE. 


Hèi, Gourgoulet, mèus avis qu’àusi 

Tout l’accènt de moun segne-grand. 

G. ZERBIN. 


ACENTUA, ACCENTUA (l. g. b.), (cat. port. accentuar, esp. acentuar, b. lat. it. accentuare), v. a. Accentuer. 

ACENTUA, ACCENTUAT (l.), ado, part. et adj. Accentué, ée. R. acènt. 


ACENTUACIOUN, ACENTUACIEN (m.), ACENTUACIÉU (l. g.), (cat. accentuació, esp. acentuación, b. lat. accentuatio, onis), s. 

Accentuation. 

Avèn respeta l’acentuacioun. 

C. DE VILLENEUVE. 


ACEPCIOUN, ACEPCIEN (m.), ACCEPCIÉU (l. g.), (cat. accepció, esp. acepción, lat. acceptio, acceptionis), s. f. t. sc. Acception. 

Acepta, v. aceta. 


ACÈR (rom. Acer), n. de l. Acer (Basses-Pyrénées). 

Acera, V. eila; acerafin, v. afin. 


ACERBAMEN (esp. it. acerbamente), adv. Aprement, v. aspramen. 

R. acerbe. (cas. de acerbo, áspero; chap. áspramen, de aspre)


ACERBE, ERBO (it. esp. acerbo, lat. acerbus), adj. t. littéraire. Acerbe, 

v. aspre, ispre, arèbre. 

Lei gènt an tant de superbo 

Que iéu tròvi qu’a bouen couer, 

Meme quouro sèmblo acerbo. 

E. NEGRIN. 


ACERCA (rom. cat. esp. port. acercar), v. a. Approcher, accoster, en Languedoc, v. abourda, aproucha. (chap. acercá, arrimá, apropá) (cat. acostar)

Se conj. comme cerca. 

Acerco-lou, accoste-le. 

S’acerca, v. r. S’approcher. 

Tabé toutos sèun acercavon. 

P. DE GEMBLOUX. 

Lou loup s’acerquèt mai. 

ID. 

Acercat, ado, part. Approché, accosté, ée. 

D’un chi sauvatge es acercat. 

ID. R. à, cerco. 

ACERCO, s. f. Approche, v. aproche. 

Predigués pas jamai l’acerco dau malur. 

P. DE GEMBLOUX. 

R. acerca. 

Acero, v. aquelo; acerò, v. acò-dèuila. 


ACERTA, ACERTI (l.), ASSARTA (lim.), (rom. cat. esp. port. acertar, it. accertare), v. a. Certifier, assurer (cas. certificar, asegurar), v. afourti; rencontrer, deviner, réussir, v. capita. 

L’on acerto que, on assure que. 

Acerta, acertat (l.), ado, part. Assuré, ée; réussi, ie. 

Ai acerta ‘n fort numerò, j’ai tiré un fort numéro; cop bèn acerta, coup bien réussi. R. à, cert. 


ACERTAMEN (rom. acertamen, cat. acert, esp. acertamiento, – aserto – it. acertamento), s. m. Affirmation, (cas. afirmación, prueba, seguridad) assurance, preuve, v. asseguranço. R. acerta. 


ACERTANA (rom. acertenar, v. fr. acertainer), v. a. Rendre certain, convaincre, v. assegura. 

Acertana, acertanat (l.), ado, part. et adj. Convaincu, ue. R. à, certan. 


ACÈS, ACHÈS (l.), ACCÈS (g. cat.), CÈS (querc.), (esp. port. acceso, it. accesso, lat. accessus), s. m. Accès, v. abord; abri, en Gascogne, 

v. sousto, recès; redoublement de fièvre, v. ranfort, recoupamen. 

Boutas-nous à l’acès (Jasmin), abritez-nous; à l’acès d’un auba (F. de Cortète), à l’ombre d’un saule; fèbre d’acès, fièvre intermittente. 

Acèsses, achèsses, plur. lang. d’acès. 

PROV. Lis acès d’avoust 

Duron un an o dous. 


ACESSA (rom. asessar), v. n. Se mettre à l’abri, v. assousta, abriga. 

Acèsse, accèsses, accèsso, accessan, accessas, accèsson. R. acès. 


ACÈSSI, ACCÈSSIT (l.), (cat. lat. accessit), (cas. accésit, segundo o tercer premio, mención honorífica) s. m. Accessit. mention honorable, v. mencioun. 

Avié gagna lou premier accèssit. 

ARM. PROUV. 


ACESSIBLE, ACCESSIBLE (l.), ACCESSIBLO (cat. accessible, esp. accesible, it. accessibile, lat. accessibilis), adj. Accessible, v. abourdable, 

aprouchable. 

Soun aspresso gaire acessiblo. CALENDAU. 

ACESSIOUN, ACESSIEN (m.), ACCESSIÉU (l. g.), (rom. cat. accessió, esp. accesión, it. accessione, lat. accessio, accessionis), s. f. t. sc. Accession. 


ACESSÓRI, ACCESSÓRI (l. g.), ACCESSÒRIO, ACCESSÒRI, (rom. cat. accessori, esp. accesorio, it. port. accessorio, b. lat. accessorius), adj. et s. m. Accessoire; soin minutieux, détail, circonlocution, embarras, 

v. bescountour. 

Que d’acessòri! que d’attirail! 

Nou pèr naturau ajntòri, 

Mès coumo pèr un accessori. 

G. D’ASTROS 


ACESSOURIMEN (cat. accessoriment, it. port. accessoriamente, esp. accesoriamente), adv. Accessoirement, incidemment. R. acessòri. 

Aceste, acesto, v. aqueste, aquesto; acet, ero, v. aquéu, aquelo. 


ACETA, ACEPTA, ACCEPTA (l.), (rom. cat. acceptar, esp. aceptar, port. aceitar, it. accettare, lat. acceptare), (chap. asseptá o acseptá; yo assepto, asseptes, assepte, asseptem o asseptam, assepteu o asseptau, assepten) v. a. Accepter, v. recebre. 

Acète, ètes, èto, etan, etas, èton, ou (l.) accèpti, èptes, etc. 

Acò s’acèto (acèlo) pas, on ne doit pas accepter cela. 

Acetas toui de couor ço que lou couor vous douno. 

J. RANCHER. 

E li segnour courtés acèton lou presènt. 

F. GRAS. 

Aceta, acceptat (l.), ado, part. Accepté, ée; pour excepté, v. ciceta. 


ACETABLE, ACCEPTABLE (l.), ACEPTAPLE (l.g.), ACCEPTABLO, ACCEPTAPLO (cat. acceptable, esp. aceptable, it. accettabile, lat. acceptabilis), adj. Acceptable.

Tóutis les ciéutadins soun acceptables pèr toutos las dignitats. 

A. FAIDIT. 


ACETACIOUN, ACETACIEN (m.), ACCEPTACIÉU (l.g.), (cat. acceptació, rom. acceptamen, esp. aceptación, port. aceitação, it. accettazione, 

lat. acceptatio; acceptationis), s. f. Acceptation. 

Manda soun acetacioun. 

C. DE VILLENEUVE. 

R. aceta. 



ACETAIRE, ACCEPTAIRE (l.), ACCEPTARELLO, ACCEPTAIRO

(cat. acceptador, esp. aceptador, port. aceitador, it. accettatore), s. Celui, celle qui accepte, accepteur. L’acetaire d’uno letro de change, l’accepteur d’une lettre de change. R. aceta. 


ACETI, ACETIC (l.), ACETICO (cat. acetich, esp. it. acetico – acético -), adj. t. sc. Acétique. 

Acide aceti, acide acétique. (cas. ácido acético) 


ACETOUS, ACETOUSO, ACETOUO (m.), (rom. cat. acetos (leo acelos), esp. port. it. acetoso, lat. acetosus), adj. Acéteux, euse, aigre, v. aigre, aisse, espoun. (cas. + agrio, vinagre)


ACETOUSO, ACETOUO (m.), ACITOURO, CITOURO (a.), (it. lat. acetosa), s. l. Oseille, oseille ronde, plante, v. eigreto. R. acelous. 


ACH, AT (b.), (esp. hasta), prép. Au, à la, en Gascogne (Azaïs), v. à, cach. (cas. en)

Ach oustau, à la maison; ach coustat, au côté. 


ACH, AICH, interj. Aïe, ouf, cri de douleur ou de surprise, en Gascogne, v. ai, houi. R. aisso. 


ACHA (rom. ayssar, it. acciare, lat. asciare), v. a. Hacher, v. chapla, capoula; pour avoir, prendre, v. aja. 

Me farièu acha, je me ferais hacher. 

Acha, achat (l. g.), ado, part. et adj. Haché, ée. R. acho, aisso. 

Acha, v. à cha; achaba, v. acaba; achabala, v. acabala; achabènço, v. chabènço. 


ACHABI, ACHAVI (d.), ACAVI (l.), v. a. Perdre, éloigner, égarer, dissiper, en Forez, v. chabi; gaspiller, achever, v. acaba. 

Se conj. comme chabi. 

S’achabi (it. accivirsi, b.lat. acapere), v. r. Se procurer, se pourvoir de, v. acampa. 

S’achabi uno femo, prendre femme; sèus achabi un ase, il sèust pourvu d’un âne. R. à, chabi. 

Achabrida, v. cabrida. 


ACHADIS, ACHIS, s. m. Hachis, v. archipol. 

Dam l’achis à lèustoufaduro 

E le pastis à punto d’al. 

P . GOUDELIN. 

R. acha. 

ACHADO, s. f. Ce qu’on hache en une fois, hachis, v. capoulado. R. acha. 


ACHADOU, s. m. Hachoir, v. cabussèu, platello, picadouiro. 

Coutèu achadou, grand couteau à hacher. R. acha. 


ACHAIRE, ACHARELLO, ACHAIRO (l. g.), s. Celui, celle qui hache, v. chaplaire; hachoir, v. taiadou. (chap. talladó) R. acha. 


ACHALANDA, ACHALANDI (d.), v. a. Achalander, v. acandoula, apratica, aparrouquia, avouga. 

Farai ço que pourrai pèr que bèn l’achalandes. 

A. CROUSILLAT. 

Achalanda, ado, part. et adj. Achalandé, ée. R. à, chaland. 


ACHALANDAIRE, ACHALANDARELLO, ACHALANDAIRO, S. Celui, celle qui achalande, v. acandoulaire. R. achalanda. 

Achalena, achalina, v. acalina; achamina, v. acamina; achamouti, v. agamouti; achamp, v. acamp; achampa, v. acampa; achampassi, v. 

acampassi; achampeira, v. champeira; achampestri, v. acampestri. 


ACHAMPI (S’), SE CHAMPI (lim.), v. r. Devenir inculte, v. acampassi; s’attacher à quelque chose, s’opiniâtrer, v. achini. 

Achampi, achampido, part. et adj. Inculte; tenace, opiniâtre. 

Bèn achampi, terrain abandonné. R. à, champ. 

Achana, v. acana; achanaire, v. acanaire; achanau, v. chanau; achanavouiro, v. acanadouiro; achanço, v. cance. 


ACHANCRI, v. a. Ronger comme un chancre, v. rousiga. 

(chap. rossegá com un cáncer, cangrejo)

La luno achancris li pèiro, dicton et croyance populaire. 

S’achangri, v. r. Être attaqué du chancre. 

Achangri, ido, part. et adj. Rongé par le chancre, R. à, chancre. 


ACHANCRIMEN, s. m. Érosion, v. rousigaduro. R. achancri. 

Achandoura, v. acandoula; achanela, v. acalina; achanta, v. echanta. 


ACHAPA, ACHAUPA (rh.) CHAPA (it. acchiappare), v. a. Attraper, faire tomber dans le piège, tromper, v. arrapa. 

PROV. Noun te prèsses, senoun pèr achapa li niero. 

S’achapa, v. r. S’attraper, trouver chapechute. 

Achapo-t’aquèu, attrape ce coup. 

Achapa, achapat (l.), ado, part. Attrapé, heurté, ée. 

Mai tu m’as bèn mies achapat. 

VALETON. R. aclapa. 

ACHAPADOU, s. m. Attrape, piège, v. leco. R. achapa. 


ACHAPAIRE, ACHAPARELLO, ACHAPAIRO, s. Celui, celle qui tend des pièges, trompeur, euse, v. enganaire, agouraire. R. achapa. 


ACHAPATÒRI, s. m. Attrapoire, pierre d’achoppement, v. acipadou, atrapatòri. 

Lou mounde es plen d’achapatòri. 

A. CROUSILLAT. 

R. achapa. 

Achapte, achaptèl, v. acate. 


ACHARD, ETCHARD (b.), ACHER (auv.), (noms all. Ascher, Atger, nom b. lat. Aggiardus) n. p. Achard, Achardy, Etchard, Acher, Aché, Agier, noms de fam. mérid. 

Lou dóutour Achard, Claude-François Achard, de Marseille (1751-1809), auteur d’un Vocabulaire provençal (Marseille, 1785) et d’une 

Biographie des hommes illustres de la Provence; Sant-Achard, Saint-Achard (Isère), nom de lieu. 

Achardit pour ah! s’ardit; acharla, v. acaloura; acharna, acharni, v. acarna, acarni; achas pour agachas, v. agacha; achas pour ajas, agués; achassa, v. ajassa; achat, v. eissado. 


ACHAT, ACHATE (lim.), ACHÈT (rh.), (it. incetta, b. lat. acaptum, achetum), s m. Achat, v. croumpo. (cas. adquisición; chap. recapte)

As fa ‘n paure achat, tu as fait une mauvaise acquisition. R. achata. 


ACHATA, CHATA (auv.), ACHETA (rh.), CHETA, ACHITA (d.), CHOTA (lim.), (rom. acaptar, it. incettare, b. lat. acaptare, achaptare), 

v. a. Acheter, v. croumpa, (chap. crompá, comprá) afita. 

Quau te counèis pas, que t’achate, (el que no te conozca, que te compre, como en el cuento de Juan Valera) se dit à quelqu’un dont lèuxtérieur trompe; li Prouvençau achatarien li fèsto, les Provençaux aiment beaucoup les fêtes; li femo s’achaton, on ne déroge pas en épousant une femme pour sa beauté. 

Pèr n’achata n’a plus d’argènt. 

C. BLAZE. 

Achata, achatat (l.), ado, part. Acheté, ée. R. acata 2. 


ACHATAIRE, ACHETAIRE (rh.), ARELLO, AIRO (b. lat. achaptator), 

s. Acheteur, acheteuse v. croumpaire. (cas. comprador, chap. compradó, crompadó)

I’a mai de vendèire que d’achataire, il y a plus de vendeurs que d’acheteurs. 

S’atroubavo plus d’achataire. 

P. GIÉRA. 

R. achata. 

Achate, v. acate; achati, v. agati. 


ACHATOURLI (s’), v. r. Devenir amoureux des jeunes filles. 

Moun cor s’achatourlis. 

J. ROU MANILLE. 

Achatourli, ido. part. et adj. Qui aime, qui recherche les jeunes filles. 

Dins nòsti vers achatourli 

Es pièi cantado e recantado. 

ARM. PROUV. 

L’autour di Sounjarello 

Querèlo 

Mi vers achatourli. 

A. MATHIEU. 

R. à, chato. 

(en el texto se encuentran muchas “l” que tienen que ser “t”, por ejemplo, leo “chalo”, por lo que habrá errores de este tipo)

Achaua, v. acaloura. 


ACHAUMA, ACHAUMI, v. a. Réunir les brebis pour les faire reposer pendant la chaleur. 

S’achauma, s’ achaumi, v. r. Cesser de manger, se reposer pendant la chaleur, en parlant des troupeaux. 

La terro aperalin s’achaumo dins l’oumbrun. 

C. BAGNOL. 

A sounda lou mau-cor ounte vau m’achaumi. 

CALENDAU. 

Achauma, ado, part. et adj. Qui repose. 

Destousco aperalin li troupèu achauma. 

MIRÈIO. 

R. à, chaumo.

 

ACHAUME, n. p. Achaume, Achalme, nom de fam. prov. R. Ansèume? 

Achaumouti, v. agamouti: achaupa, v. achapa; achaura, v. acaloura; achaus, v. caus. 


ACHAVANI (S’), v. r. Se mettre à l’orage, v. enauragi, encabana, entrouni. 

Achavani, ido, part. et adj. Chargé d’orages, orageux, euse. 

Car lou mounde es achavani. 

ISCLO D’OR. 


De-longo achavani pèr de flot d’amaresso. 

R. MARCELIN. 

R. à, chavano. 

Achavi, v. achabi; ache pour atge, age; ache pour age, ague; ache, v. aisso; acheita, v. asseta.


ACHEN, s. m. L’Achen, montagne des environs de Draguignan (Var). 

Achen pour agen, aguen; acheri, v. esquiròu. 


ACHEROUN (rom. lat. Acheron, it. port. Acheronte), s. m. L’Achéron, fleuve infernal. (cas. también Aqueronte, río del infierno)

A franqui lou negre Acheroun. 

H. MOREL. 

Lou jour que toun bèl uelh au founs de ma courado 

Dounèt lou cop mourtau, aniéu troubar Caroun, (Caronte, barquero)

Afin de mi passar las ribos d’Acheroun. 

LA BELLAUDIÈRE. 

Achès, achèsses, v. acès; achès, achèsse, achèsson, pour agués, aguèsse, aguèsson; achèt pour agèt, aguè; achèt, v. achat; acheta, 

v. achata; acheti, v. agati; acheto, v. eisseto; achi, achiéu, v. eici. 


ACHICOUTI, v. a. Rapetisser, en Guienne, v. apichouti. R. à, chicot, chic. 

Achiéula, v. acula. (chap. fés chicotet, fés menudet)


ACHILE, ACHILLE (l.), CHILOUN, CHILOU (it. Achille, rom. lat. Achilles), n. d’h. Achille. (cas. Aquiles) 

Digas-ié qu’avès mau de cor 

De vèire Achile sènso vèsto. 

AD. DUMAS. 

Qui sauriò ço qu’Achilles èro 

Sense le bèl esprit d’Oumèro? (Homero; Homer) 

P. GOUDELIN. 

Vous avès melhou fach qu’Achilles. 

D. SAGE. 

Achilhou, v. sengloun. 


ACHILIÉU (rom. cat. Achilleu, lat. Achilleus), n. d’h. Achillée. 

Sant Achiliéu, saint Achillée, martyrisé à Valence (Drôme) en 212. Le mystère des saints Félix, Fortunat et Achillée, joué à Valence en 1524 pour la dernière fois, s’y jouait tous les vingt-cinq ans de temps immémorial. 


ACHINA, v. a. Hacher menu, en Limousin, v. capoula. R. acha. 


ACHINA, v. a. Poursuivre une femelle, en Dauphiné, v. coucha, segui. 

R. à, chino. 

Achinca, v. aguincha. (chap. acassá)


ACHINI, ACHENI (esp. achinar, it. accanire), v. a. Acagnarder, acoquiner, attacher avec excès, v. afisca, óupigna. 

Achinisse, isses, is, issèn, issès, isson. 

Aquéu rouman vous achinis, ce roman attache beaucoup. 

S’achini, v. r. S’opiniâtrer à une chose, v. encagna, atissa. 

Achini, ido, part. et adj. Acagnardé, opiniâtre, ée. 

Couquin d’or, quand t’avèn, nous tènes achini. 

J. ROUMANILLE. 

Em’uno ensistanço achinido. 

J. DÉSANAT. 

R. à, chin. 


ACHINIMEN, s. m. Application opiniâtre, attention excessive, v. afiscacioun. R. achini. 


ACHINISSÈNT, ACHINISSÈNTO, adj. Qui acoquine, qui attache trop, absorbant, absorbante. R. achini. 


ACHINOUTA, v. n. Chienner, mettre bas, en Velay, v. cadela, cagnouta. R. à, chin, chenoto. 


ACHINTRE (nom it. Archinto), n. p. Achintre, nom de fam. prov.  

Achipa, v. acipa; achipelle, v. ausipèlo, erisipèlo; achipouta, v. chipouta. 


ACHIQUETA, v. a. Déchiqueter, charcuter, v. chicouta. R. à, chiquet. 

Achira, v. aqueirado; achis, v. achadis; achita, v. achata; achital, v. eicito; achiu, v. eici. 


ACHO, ATO (l.), (rom. lat. acta), s. f. Attitude, geste, en mauvaise

part, dans les Alpes, v. gestas. 

Acho pour agacho, v. agacha; acho pour ajo, impér. du v. aja; acho, v. aisso; achoio, v. anchoio; achonce, v. cance. 


ACHOPI, OCHOPI, CHOPI, s. f. et m. Hachereau emmanché au bout d’une perche, à Limoges, v. gibo, visplo. «Ce terme nous semble formé de acho et de àpi, deux mots qui signifient hache.» (Ruben). Nous croyons plutôt qu’il est formé de acho, hache, et de pi, pic. 


ACHOU, ACHOUI, s. m. Onomatopée de l’éternuement, v. esternut. 

Lacho un segound achoui, puei la farço es jugado. SIGA. 

Achou, achoun, v. eissoun; achouca, v. ajouca. 


ACHOUA, CHOUA (gasc. chou! cri pour arrêter), v. n. t. de mar. Échouer, v. arena, encala. 

Fau prene la partego, 

Pulèu que d’achoua. 

M. DE TRUCHET. 

R. à, chou. 


ACHOUFA, AJOUFA, ACHOUPA, ACHÓUPA (it. acciuffare, prendre aux cheveux), v. a. Harper, accrocher, attraper, v. agafa, achapa. 

Sens perdre tems, l’achoufo e sèuncamino. 

B. FLORET. 

E d’ome grand coume uno tourre 

Souvènt se veson achóupa. 

J. DÉSANAT. 

Lèu-lèu declaron la guerro 

E mi vènon achoupa. 

LOU TRON DE L’ÈR. 

S’achoupa, v. r. S’attraper, en Forez, v. arrapa. R. à, tufo.


ACHOUMA, v. a. Étêter un arbre, en Gascogne, v. acouta, escabassa. 

R. à, soum, ou acima. 


ACHOURRA, v. a. Mettre la face contre terre, v. abouca, amourra. 

(chap. amorrá, yo me amorro, te amorres, se amorre, mos amorrem o amorram, tos amorreu o amorrau, amorren)

R. à, chourra. 


ACHOURRI (S’), v. r. Se laisser choir sur son séant et y rester dans le mutisme, tomber dans la prostration, v. amudi. (cas. enmudecer) 

R. à, chourro. 

Achuausa, v. assuausa; achuda, v. ajuda; achut, (achuda a Valjunquera, La Fresneda) v. eissuc; achuta, v. assuta. 


ACI (suisse ichi, pousser des cris de joie, lat. accire, ascire, appeler, attirer), v. a. Saillir une femelle, v. ani, lusi. 

Se faire aci, être en rut, en parlant des chèvres. 

Aci, v. eici; aci, v. veici; aciala, v. acela; acibada, v. acivada. 


ACIDE, ACIDO (rom. aci, cat. esp. port. it. acido, lat. acidus), adj. et s. t. sc. Acide, v. aisse, acetous, espoun. (cas. ácido; chap. ássit)

Un acide, un acide. 

Saran court vòsti jour acide. S. LAMBERT. 

ACIDÈNT, AUCIDÈNT, ACCIDENT (l.), (rom. cat. accident, esp. port. it. accidente, lat. accidens, accidentis), s. m. Accident, v. afragnènt, 

auvàri; convulsion apoplectique; apoplexie, v. subè. (ambolia, embolia; ictus; apoplejía, derrame cerebral, pujada de sang, patatús)

Avé d’aucidènt, avoir des convulsions (convulsiones); aucidènt de gouteto, épilepsie des enfants; qu’un aucidènt me vire se, sorte d’imprécation. 


ACIDENTALAMEN, ACCIDENTALOMEN (l.), (rom. cat. accidentalmen, esp. port. it. accidentalmente), adv. Accidentellement, v. pèr escasènço. R. acidentau. 


ACIDENTAU, ACIDENTAL (l.), ACIDENTALO, (rom. cat. esp. port. accidental, it. accidentale, lat. accidentalis). adj. Accidentel, accidentelle. Lou fa dièsi acidentau. 

F. VIDAL. 

Caduno d’aquélei noto acidentalo s’arrescontro dins lei tres numerò venènt. 

ID. 

R. acidènt. 


ACIDETA, ACIDETAT (l. g.), (cat. aciditat, it. acidità, lat. aciditas, atis), 

s. f. Acidité, v. eigrige. (cas. acidez)


ACIDULA (cat. esp. port. acidular, du lat. acidulus), v. a. t. sc. Aciduler, v. eneigri. 


ACIÉ, ARCIÉ (rh.), ACIÈ (l.), ACÈI (auv. bord.), ACÈ (b.), ACI (d.), 

(rom. acer, ascyr, asser, cat. acer, asser, it. acciajo, esp. acero, b.lat. 

aceir, aciare, acerium, lat. acioeris), s. m. Acier, v. fèr-sedat; couteau, 

v. coutèu; Assier, Dassier, Dacier, Darcier, noms de fam. mérid. 

A’n pougnet d’aciè d’Alemagno, il a un poignet de fer; vièi arcié, vieille personne qui a eu des aventures; la Roco-d’Arcié, nom que portent certains rochers à pic, dans les pays de montagne. Les seigneurs de Crussol (Ardèche) prenaient le titre de barons d’Acier, par corruption d’Apchier (Lozère), dont ils avaient la seigneurie; lèulenisto Dacié, l’helléniste André Dacier, né à Castres (Tarn). 

Acieira, v. aceira; aciela, v. acela; acien, aciéu, v. acioun; aciéu, v. eici; aciéuna, v. assiéuna. 


ACIMA (esp. cimar – subir hasta la cima -, it. accimare, b. lat. aczimare), v. a. Aller jusqu’à la cime, achever, v. acaba; écimer, v. descapela, descima. 

Acima ‘n debas, faire la pointe d’un bas; acima ‘no garbiero, terminer un gerbier en pointe. 

Acimant, alos desplegados, nostre drapèu. 

A. FAURÈS. 

Acima, acimat (l.), ado, part. et adj. Dont la cime est élevée; achevé; écimé, ée. 

Tal èro aquel vilage acimat pèr la pèsto. 

J. SANS. 

R. à, cimo. 

Acimata, v. descima. 


ACIMELA, ACIMERLA et ACIMBERLA (l.), v. a. Percher, jucher, hisser, 

v. encimela, quiha. Acimelle, acimelles, acimello, acimelan, acimelas, acimellon. 

S’acimela, v. r. Se jucher. 

S’acimerlo en nis d’agasso. 

LAFARE-ALAIS. 

ACIMELA, ACIMERLAT (l.), CIMERLAT. ado, part. et adj. Perché, juché, élevé, ée. 

E reluco lou bedigas 

Qu’acimela toujour bramavo. 

L. ROUMIEUX. 

R. à, cimello, cimèu. 


ACINAS, ACINIÉ, CINIÉ, CINAS, CINAT, ARCINAT, s. m. Aubépine, v. aubespin, cenelié, peretiè. R. acino. 

Acindabans (g.) pour aci en davans, dorénavant, v. eici. 

(chap. de aquí – o assí o açí – aván o abán)


ACINELLO, CINELLO, ACENELLO, ANCENELLO, ANSANELLO (rouerg.), AUSSANELLO, SANELLO, ARSANÈRO (périg.), (v. fr. cenelle), s. f. Baie d’aubépine, v. poumeto; baie de houx, v. grèule; fruit du buis, v. oulo. 

(chap. baya del grévol; Ilex aquifolium, fam. aquifoliáceas; cas. acebo)

Sèmblo uno sanello, il est maigre comme un clou. (magre; magro, delgado, sin grasa; magre chap. jamón, fr. jambon; pernil, de pierna)

Sus l’ansanello esclato un rouge pus founsat. 

C. PEYROT. 

R. acino. 

ACINO, ARCINO, CINO, ARSANO (ariég), (it. acino, lat. acina), s. f. Baie d’aubépine, v. acinello, graneto, pereto. 

S’anèren sus la mountagno 

Manja arsanos e abajous. 

CH. POP. 

Acins, v. casins. (parece çasins)


ACINSA, ACISSA (d.), v. a. Apprêter, disposer, v. alesti; haler, exciter un chien, v. ahissa. 

R. à, cinso. 


ACIOUN, ACIEN (m.), ACIÉU (d.), ACCIÉU (l.g.), ACCIOU (b.), 

(rom. accio, cat. acció, esp. acción, it. azione, lat. actio, actionis), s. f. 

Action, v. agi; part d’intérêt, v. quirat; emportement, colère, v. sacrebièu. 

Acioun de gràci, action de grâces (cas. acción de gracias; inglés. thanksgiving day); malo acioun, mauvaise action; li bòni, li marrìdis acioun, les bonnes, les mauvaises actions; ai acioun sus èu, j’ai action contre lui; quinto acioun m’as fa! quel tour tu m’as joué! es toujour en acioun, il est toujours en mouvement (cas. está siempre en movimiento); l’acioun me sufoco (cas. me sofoca), la vivacité (cas. vivacidad) me surmonte. (sobrepuja, “sobremonta”)

Vous l’avès mes en talo acioun 

E sa coulèro tant móugudo. 

C. BRUEYS. 

Parlas embé mouderaciéu, 

Aici se parlo sens acciéu. 

N. FIZES. 

PROV. Cadun es coume sis acioun lou fan. (ses : cas. sus; les seves cat.) (chap. Cadaú es com les seues acsións lo fan)


ACIOUNA, ACCIOUNA (l. g.), ACIÉUNA (lim.), (cat. esp. accionar, b. lat. actionare), v. a. Actionner, v. assigna; donner de l’activité, v. boulega. 

Aciouna, acciounat (l.), ado, part. et adj. Actionné, ée; qui travaille activement. (cas. activo, activa, que trabaja activamente)

Aciounado, Babèu fielavo. 

M. TRUSSY. 

R. acioun. 


ACIOUNAMEN, ACIÉUNAMEN (lim.), s. m. Poursuite en justice. 

R. aciouna. 


ACIOUNÀRI, ACCIOUNÀRI (l. g ), ACIÉUNÀRI (lim.), (cat. accionari, port. accionario , it. azionario, b. lat. actionarius), s. m. Actionnaire, 

v. parsounié. (cas. accionario)  

Leis aciounàri de nouesto fueio si soun acampa dimenche passa. 

LOU TRON DE L’ÈR. 

R. acioun. 


ACIOUT, adj. m. Actif, dispos, alerte (Sauvages), v. atiéu. 


ACIP, s. m. Heurt, choc, pierre de scandale, v. tane, tuert, tru; prise, capture, v. piho. 

Doulènt e matrassa pèr tal acip. 

CALENDAU. 

R. acipa. 


ACIPA, ACHIPA (l.), AÇUPA, SUPA (lim.), CHIÉUPA (d.), (rom. acupar, all. schuppen), v. a. Chopper, heurter; choquer, scandaliser, v. chaupa, truca, turta; rencontrer, attraper, surprendre, v. aganta, encapa: gripper, saisir, gober, v. cipa. 

Tout l’acipo, tout le scandalise; se t’acipe, si je t’attrape; 

se lous supas, amagas-vous (Favre), si vous les rencontrez, cachez-vous. (chap. si te enchampo, verbo enchampá; enchampo, enchampes, enchampe, enchampem o enchampam, enchampeu o enchampau, enchampen)

S’acipa, v. r. Se heurter, se donner un coup en marchant; se rencontrer; cosser, en parlant des béliers; s’abattre, en parlant d’un cheval; se scandaliser; v. arteia. 

En que t’acipes? de quoi te formalises-tu? nous aciperian, nous acipèn (l.), nous nous heurtâmes nez à nez. 

Trop souvènt peréu s’acipant. 

A. CROUSILLAT. 

PROV. Qu cour en camin peiregous, es un asard se noun s’acipo. 

– Qu s’acipo e noun cais, avanço camin. (chap. lo que entropesse y no cau, avanse camí; cas. el que tropieza y no se cae, avanza camino)

Acipa, acipat (l.), ado, part. et adj. Choppé, heurté, attrapé, ée. 

R. à, cep? 


ACIPADO, CIPADO, ACIPA (a.), SUPADO (lim.), ACIPO (Var), 

(rom. sypada), s. f. Coup que l’on se donne en heurtant, choc, bronchade. v. arteiado, supelado, turtado; blessure, maladie, v. mau. 

Cadun fai d’acipado, chacun est sujet à broncher; douna ‘no acipado, donner un coup. 

As pas pòu, emé tei cambado, 

De douna quauqueis acipado? 

T. GROS. 

S’èron sauva, franc de touto acipado. 

J.-F. ROUX. 

R. acipa. 


ACIPADOU, ACIPADOUIRO, adj. Sujet à chopper, à broncher. 

Li viéi soun acipadou, les vieillards sont sujets à faire des chutes. 

R. acipa. 


ACIPADOU, ACIPADOUIRO, s. Pierre d’achoppement, chose où l’on se heurte, v. entravadis, nouiso. R. acipa. 

Aciprès, v. ciprès; acira, v. aceira. 


ACISELA, v. a. Terminer en ciseau, v. agusa. 

Aciselle, aciselles, acisello, aciselan, aciselas, acisellon. 

S’acisela, v. r. Prendre la forme d’un ciseau; s’effiler, en parlant d’un instrument d’agriculture. 

Acisela, aciselat (l.), ado, part. et adj. Terminé, en ciseau. R. à, cisèu. 


ACISSA (esp. azuzar, lat. acitare), (cas. excitar) v. a. Haler un chien, 

v. acinsa, ahissa, cussa. 

Acitau, v. eicito; acitouro, v. acetouso; aciu, v. eici. 


ACIVA (it. cibare, lat. incibare), v. a. Abecquer, appâter, en Dauphiné et Forez, v. abeca, arriba; donner à manger avec la main. R. acive. (cas. cebar : dar de comer – en abundancia; “dar de comer con la mano”)


ACIVADA, ACIBADA (l. g.), ENCIVADA (rom. acivadar, cat. acibadar), 

v. a. Donner de l’avoine (avena; no es igual que la cebada); enjôler quelqu’un, v. alisca; battre, rosser, v. ablada. 

Mai nous reveiren mai, 

E t’acivadarai. 

L. ROUMIEUX. (chap. asivadá, asibadá: doná sibada, sivada)

ACIVADA, ACIBADAT (l.), ado, part. Pourvu d’avoine; rossé, ée. 

Un chivau acivada de luen a d’alen, un cheval nourri à l’avoine depuis longtemps a du souffle. R. à, civado. 


ACIVAIRE, ACIVAIRIS, s. Celui, celle qui donne à manger, v. arribaire. 

R. aciva. (cas. cebador, aquel o aquella que da de comer, alimentador); 


ACIVAMEN, s. m. Action de donner à manger, v. arribage. R. aciva.

 

ACIVE (niç. et it. cibo, lat. cibus), s. m. Becquée, en Dauphiné, 

v. becado. 

Aclacha, v. aglaja. 


ACLAFA (S’), (cat. aclofarse), v. r. Se courber, se blottir pour éviter un coup ou se cacher, dans l’Aude, v. aclata. 

Aclafat coumo uno lèbre al jas, coumo uno clouco, tapi comme un lièvre au gite, comme une poule sur ses oeufs. R. aclapa. 

(chap. aclofá, aclofás, com una lloca, cloca : cas. clueca: polla)



ACLAMA (cat. esp. aclamar, it. lat. acclamare), v. a. Acclamer, 

v. prouclama. (cas. proclamar, aclamar; clamar;)

A-de-rèng aclamant e bramant quau lou meno. 

A. TAVAN. 

Aclama, aclamat (l.), ado, part. et adj. Acclamé, ée. R. à, clama. 


ACLAMACIOUN, ACLAMACIEN (m.), ACLAMACIÉU (l.), (cat. aclamació, esp. aclamación, it. acclamazione, lat. acclamatio, acclamationis), s. f. Acclamation, v. cridadèsto. 

Se te falié counta ço que la poupulasso 

Nous fai d’aclamacioun, n’auriéu jusqu’à deman. 

L. ROUMIEUX. 


ACLAMAIRE, ACLAMARELLO, ACLAMAIRO (cat. esp. aclamador), s. Celui, celle qui acclame, v. bramaire. (bramar; bramador) R. aclama. 


ACLAP (rom. aclap), s. m. Tas de pierres, entassement, v. clapas. R. aclapa. 


ACLAPA, ACLIAPA (auv. d.), (rom. aclapar, b. lat. acclapare), v. a. Couvrir de pierres, enterrer, enfouir; recouvrir les sillons d’une terre emblavée et en briser les mottes, butter, v. enterra, caussa; accabler, 

v. ablasiga. 

Aclapa ‘n pous, combler un puits; aclapa de pesoto, enfouir des vesces en vert; aclapa lou fens, enfouir le fumier; aclapa de soutiso, accabler d’injures; aclapa lou fiò, couvrir le feu; aclapas-m’acò, ne parlons plus 

de cela. 

Despièi que lou malur un jour nous aclapè. 

AD. DUMAS. 

PROV. Se lou cèu toumbo, nous aclapo tóuti. 

S’aclapa, v. r. Se clapir, s’accroupir, se cacher, v. aclafa; tomber sur ses genoux, v. ageinouia (chap. aginollá, agenollá); s’affaisser, v. escagassa. Digo-me, bouié brave ome, 

Tu que semenes toun blad: (chap. tú que sembres ton blat; seminare) 

Fai la rego un pau plus grando 

Pèr pousqué me i’aclapa. 

CH. POP. 

Aclapa, aclapat (l.), ado, part. et adj. Enterré; accablé, ée, à bout de forces. 

D’aclapa, étant blotti, tapi. R. à, clapo.

 

ACLAPADIS, s. m. Amas de ruines, murs écroulés, v. escoumbre (cas. escombro), madran. 

As vièls aclapadis d’abadiès, de capellos. 

P. FÉLIX. 

R. aclapa. 


ACLAPADURO, ACAPLADURO, s. f. Chose enterrée, enfouie. 

Dins la terro uno aclapaduro? 

La terro aquito èro trop duro. 

LOU TRON DE L’ÈR. 

R. aclapa. 


ACLAPAGE, ACLAPÀGI (m.), s. m. Action de couvrir, d’enterrer; plantes que l’on enfouit en vert comme engrais. R. aclapa. 


ACLAPAIRE, ACLAPARELLO, ACLAPAIRO, s. Celui, celle qui couvre, enterre, accable, fossoyeur, v. enterraire. (cas. enterrador; chap. enterradó)

L’aclapaire de Seloun. 

A. CROUSILLAT. 

La man dis aclapaire, 

La man saunouso dóu plus fort. 

G. B.-WYSE. 

R. aclapa. 


ACLAPANT, ACLAPANTO, adj. Accablant, accablante, v. aclinant. 

Lou vieiounge aclapant. 

A. CROUSILLAT. 

R. aclapa. 


ACLAPASSA, v. a. Combler de pierres; entasser des pierres, amonceler, v. peirega. 

Aclapasso en tavèls sa terraio groussièiro. 

LAFARE-ALAIS. 

Quand aclapasso e qu’entavello 

Pèr basti la Babèl nouvello. 

ID. 

R. à, clapas. 


ACLAPEIRA, v. a. Mettre des pierres en tas, entasser, v. amoulouna. 

Aclapèire, aclapèires, aclapèiro, aclapeiran, aclapeiras, aclapèiron. 

(chap. aclaperá; aclapero, aclaperes, aclapere, aclaperam o aclaperem, aclaperau o aclapereu, aclaperen; aclaperaría pedres hasta lo sel)

Aclapeira, ado, part. Entassé, amoncelé, ée. R, à, clapiè. (clapé, mun)


ACLAPI, v. a. Battre un terrain, le piétiner, v. abardassi; couvrir, enterrer, entasser (lat. clepere), v. aclapa. 

Aclapi, ido, part. Piétiné, tassé, ée, accroupi, ie. R. à, clap. 


ACLAPO-MORT, ACLAPO-MOUERT (m.), s. m. Fossoyeur, v. enterro-mort, toumbassiè. R. aclapa mort. (chap. aclapamorts, enterradó, fosadó) 


ACLAPOUIRA, v. a. Couvrir d’un tas de pierres, lapider, v. aqueira. 

Car pèr t’aclapouira ‘mé ti quinge estafié 

A pèr ajudo enca cènt de si carbounié. 

F. GRAS. 

R. à, clapouiro. (ACLAPEIRA)


ACLARA (rom. aclariar, cat. esp. aclarar, port. acclarar, lat. acclarare), 

v. a. Eclairer, v. escleira, faire lume. (cas. hacer más claro, iluminar, esclarecer) 

Que l’astre qu’es amount empéutat à la capo 

Aclare aquel cami de ta nouvello estapo. 

J. SANS. 

R. à, clar. 


ACLATA, CLATA (l.), AGLATA, ACRATA (a.), (rom. occultar, cat. esp. ocultar, lat. occultare), v. a. Baisser, courber, incliner, v. aclina; accabler, lapider, recouvrir, v. aclapa. 

Aclata lou cap, baisser la tête; aclata si poulet, couvrir les poussins de ses ailes. 

S’aclata, v. r. Se baisser pour passer quelque part, se courber, se blottir, se tapir, se cacher. 

De l’ausi renega s’aclatè touto, en l’entendant jurer, elle se blottit; aclato, aclato, se dit à une poule pour l’inviter à se laisser prendre. 

Timido flou que sèmbles t’aclata. 

H. ROCH. 

Móunti dins un crambot vesi dal galata 

Ount caliò, tout cap-nud, de miech-pan s’aclata. 

L. VESTREPAIN. 

Part vers la chato 

Que dins lou mas vesin s’aglato. 

F. GRAS. 

Aclata, aclatat (l.), ado, part. Blotti, ie. courbé, ée. 

L’un sus l’autre aclata, souscavon sèns res dire. 

A. ARNAVIELLE. 


ACLENCA, CLUNCA (g.), ACLIUCHA (Velay), CLENTA (l.), CLINCHA (m.), v. a. et n. Incliner, pencher, en Languedoc, v. aclina, cranca. (inclinar) 

Aclenque, aclenques, aclenco, aclencan, aclencas, aclencon. 

S’aclenca, v. r. S’incliner, se pencher. 

Davans sa majestat s’aclenco. (cas. delante de su majestad se inclina)

A. VILLIÉ. 

Aclenca, aclencat (l.), ado, part. et adj. Incliné, penché, ée; dépéri, vieilli, ie, usé, ée. (cas. inclinado, inclinada)

Aclenca sus lou couide, accoudé. R. à, clenc. 


ACLIMATA (cat. esp. aclimatar), v. a. Acclimater. 

S’aclimata, v. r. S’acclimater. 

Trovo lou soulèu bon, s’aclimato e se plais. 

A. TAVAN. 

Aclimata, aclimatat (l.), ado, part. et adj. Acclimaté, ée. 

Lou tèms es aclimata à la plueio, la température est à la pluie. 

Atal aclimatat, nostre rafe es d’un biais 

Que douze dins un sac cargon un porto-fais. 

DEBAR. 

R. à, climat. 


ACLIMATACIOUN, ACLIMATACIEN (m.), ACLIMATACIÉU (l. g.), 

(esp. aclimatación), s. f. Acclimatation. 

La Soucieta d’Aclimatacioun. 

ARM. PROUV. 

R. aclimata. 


ACLIN, ACLI (l.), INO (rom. acli, aclé, it. acclino, lat. acclinis), adj. Enclin, v. sujèt; soumis, ise, (cas. sumiso, sumisa, sometido, sometida) dévoué, ée, 

v. soumès. (sotsmés : sots : sota : mes : mettre : meter)

A canta sèmpre aclin. 

R. MARCELIN. 

léu vese l’enfantueio rèn qu’à mau faire aclino. 

A. CROUSILLAT. 


ACLINA, ACLENA (l.), (rom. aclinar, it. lat. acclinare), v. a. Incliner; courber, pencher, v. clina; accabler, harasser, v. arrena. 

L’adrech vers la calanco aclino douçamen de bouscasses ramats. 

X. DE RICARD. 

S’aclina, v. r. S’incliner, se pencher. 

Nòstis espalo ensèn s’aclinon. 

CALENDAU. 

Aclina, aclinat (l.), ado, part. et adj. Incliné, penché, ée; courbatu, ue, brisé de fatigue. 

Sièu aclina, je suis éreinté. 

De vielhesso aclinat. 

J. DE VALÈS. 

Regardas-la, fai gau, la chatouno aclinado. 

J. ROUMANILLE. 

R. à, clin. 


ACLINAMEN (rom. aclinamen), s. m. Inclination, penchant, v. empencho; soumission, v. soumessioun. (inclinación, sumisión)

Un quicoumet d’aclinamen. 

X. DE RICARD. 

R. aclina. 


ACLINANT, ACLENANT (l.), AGLENANT (g.), ANTO, adj. Accablant, ante, v. abimant. R. aclina. 

Aclo, v. aiglo; aclo, v. asclo; acloumpi, v. acoumpli. 


ACLOUTI, v. a. Rendre uni, égaliser, aplanir, v. replana; caler, raffermir un meuble qui chancelle, v. clouta, enclouta. 

Acloutisse, acloutisses, acloutis, acloutissèn, acloutissès, acloutisson. 

Soustiho pèr aclouti, cale. 

Aclouti, ido, part. et adj. Uni, aplani, ie. 

Un releisset dóu ro mau aclouti èro soun lié. 

ABBÉ BRESSON. 

R. à, clot. 


ACLUCA (rom. cat. aclucar), v. a. Fermer les yeux, bander les yeux, 

v. cluca. (chap. clucá los ulls; cluco, cluques, cluque, cluquem o clucam, cluqueu o clucau, cluquen)

Aclucat (l.), ado, part. Qui a les yeux fermés. R. à, cluco. 

Acluca, aclucha, v. acucha. 


ACLUSSI (S’), v. r. Manifester le besoin de couver, v. acouvassi. 

Galino aclussido, poule qui veut couver on qui couve. R. à, clusso. 

(chap. gallina cloca, lloca, aclocada, que cove los ous)


ACÒ, ACÒS (g.), ACOTO (m.), CÒ (d.), CA (lim.), (rom. aco, aquo, acquo, lat. quod), pron. dém. Cela, ça, v. eiçó. (aço, açò, açó, això, aixó, axò, axò, assò, assó; ixo) 

Acò vai aqui, c’est la conséquence; acò se saup, on le sait; acò m’agrado, cela me plaît; vos acò? veux-tu cela? porge-m’acò, donne-moi ça; veirés acò, vous verrez; acò, o, pour cela, oui; acò, si, vraiment oui, oui-da; acò rai, (ixo rai) à cela ne tienne, d’accord! qu’es acò? qu’est-ce, qu’est-ce que c’est? locution qu’on emploie en proposant une énigme; qu’es acò, nom d’un genre de coiffure qui fut à la mode sous Louis XVI. C’était un panache de trois plumes, que les élégantes portaient derrière 

la tête, et c’est Marie-Antoinette qui l’appela ainsi, après qu’on lui eut expliqué la devise d’un gazettier nommé Marin, originaire de la Ciotat, qui était: Qu’es acò, Marin? 

Te sies leissa faire acò, acò t’as daissat faire (l.)? tu t’es laissé faire cela? o b’ acò (l.), oui certainement; acò ‘s acò, acò ei acò (lim.), c’est cela, très bien; es pas acò, acò ‘s pa’cò, ce n’est pas ça; acò se venié pas! s’il n’allait pas venir! acò ‘cò (l.), ah! peste, ce n’es pas peu de chose. 

Fau d’acò, il faut du quibus; avé d’acò, avoir de l’argent, des moyens; 

a forço d’acò, il a beaucoup d’adresse, d’esprit; es d’acò bèu, c’est du beau; d’acò fin, du distingué, du recherché; d’acò bon, du bonbon; d’acò dous, de la liqueur; es d’acò ‘mè d’acò, c’est tout ce qu’on peut imaginer de meilleur; es pas d’acò bóusaru, mai a ‘no bravo courpouro, il n’est pas ventru, mais il a une belle corpulence; èro pas d’acò tant vièi que l’autre,

il n’était pas tout à fait si vieux que l’autre; countènt d’acò mièu, content de ce qui m’appartient; acò dis autre, le bien d’autrui; acò dóu vesin, la propriété du voisin; un d’acò, une chose dont on ne se rappelle pas le nom; prestas-me voste d’acò, prètez-moi votre chose; de que sèr aquèu d’acò? à quoi sert cet engin? acò de mai, acò mai, cela de plus, cela en plus. 

Avè d’acò de, ressembler à; as d’acò de l’autre, tu es comme l’autre; a d’acò di fournigo, il fait comme les fourmis; faire acò de, faire comme, agir comme. 

Coume acò, comme cela, couci-couci, à peu près, de cette façon; dins acò, dins tout acò, cependant, néanmoins; em’acò, emb’acò, end’acò, en sorte, puis, après, pourtant; em’acò adièu, et ce fut fini; et que ce 

soit fini; em’ acò pas mai, et voilà tout. 

Pèr acò, pracó (l. g.), pour cela, pourtant; rèn que pèr acò, pour cela seulement, pour ce motif exprès; es pèr acò que, c’est pourquoi; es poulido: pèr acò, se marido pas lèu, bien que jolie, elle ne se marie pas vite; pèr acò pamens, quoi qu’il en soit; per acò mens, si ce n’eût été cela. 

Es acò que disièu, c’est ce que je disais; es d’acò que plouravo, c’est pour cela qu’elle pleurait; es d’acò que sièu vengu, c’est pourquoi je suis venu; es d’acò que m’a rèn di, c’est à cause de cela qu’il ne m’a rien dit. 

Acò ‘s pour acò es, c’est: acò ‘s à dire, acò qu’es (b.), c’est-à-dire; acò ‘ro pour acò èro, c’était; acò de pour à caso de, chez, v. encò. 

PROV. Qu a acò, qu a aqui, 

chacun sent où le bât le blesse. 

Qu’es acò? 

– Un ase sènso co, (un ase sense coa; cúa; un asno sin cola)

réponse que l’on fait à un questionneur indiscret. 

Cò plòu, ca plou, il pleut, en Périgord; que fau-cò fa, que faut-il faire? id.; ca fai fre, il fait froid, id. 



ACÒ-D’AQUI, CÒ-D’AQUI (d.), ACÒ-QUI (bord.), ACÒ-D’AQUIÉU, AQUERÒ (g.), CÒ-D’ATI (auv.), CO-QUI (lim.), CAQUI (périg.), pron. 

dém. qui précise mieux que le précédent la proximité d’une chose, ceci, v. eiçò. 

Es acò-d’aqui, c’est cela même; coume acò-d’aqui, de cette façon-là; 

pèr acò-d’aqui, à cause de cela. 

léu siéu pas tant badau pèr crèire acò-d’aqui. (cat. babau; bobo, tonto)

A. PEYROL. 

D’acò-d’aqui, mounsegnour, iéu me dòli. 

A. GAILLARD. 

R. acò, de, aqui. 


ACÒ-D’EILA, ACÒ-D’AIA(niç.), CÒ-D’EILÈI, CELÈI (d.), CÒ-D’ALÈI (auv.) ACERÒ (g.), pron. dém. qui indique l’éloignement, cela, v. acò. 

Pren acò-d’eila, prends ce qui est là-bas. (chap. alló de allá) 

R. acò, de, cila. 

Aço, v. ah! ço; acò, v. eiçò; acoire, v. bouta-couire; acol, v. acòu.


ACOMTE, ACÒMTI (d.), ACOUMTE (l. g.), (rom. aconte), s. m. Acompte, v. pago. 

Baia ‘n acomte, donner un acompte. 

Mai pèr èstre segu demandavon d’acomte. 

L. PÉLABON. 

Aquéu lougier acomte es pres que pèr la formo. 

J. DÉSANAT. 

R. à, comte. 


ACORD, ACÓRDI (l.), ACOUERD, ACOUÉRDI (m.), ACOUÒRDI (a.), 

ARCORD (b.), (rom. acort, accort, arcord, acordi, acordy, cat. acord, acordi, port. acordo, esp. acuerdo, it. accordo, b. lat. accordum, accordium), s. m. et f. Accord, harmonie; genre de poésie usité chez les Troubadours. 

Acord! commandement à l’équipage pour voguer avec ensemble, v. seme; èstre d’ acord ou d’acòrdi, être d’accord; soun pas d’ acord, ils sont brouillés; sièu d’acord emè vous que, je conviens avec vous que; faire l’ acord, se réconcilier; l’acord es fa ou es facho, l’accord est fait, la paix est faite; metès-vous d’acord, entendez-vous; d’un coumun acord, de commun accord; de bon acord, d’un consentement mutuel; acò ‘s pas nòstis acord, telles ne sont pas nos conventions; vièure d’acord coume lis abiho, vivre en bonne intelligence; d’acord coume chin e cat, coume dos nose dins un sa (chap. com dos anous a dins de un sac), vivre comme 

chien et chat, en bisbille. 

Nautre avèn l’esperit proun fin 

Pèr vous remetre lèu d’acòrdi. 

C. BRUEYS. 

PROV. Lis acord fan tout. 

– Canaio es lèu d’acord. 

– Quand li partido soun d’acórdi, lis avoucat soun d’ase. 

– Sigués d’acord, e Diéu fara plòure. 

R. acourda. 


AÇORO (esp. Azores, it. Azzore), s. f. pl. Les Açores, îles de l’Océan. 

Acorse, orses, orso, indic. près. lim. du r. acoursa, acourcha. 


ACORT, ACORTO (it. accorto, avisé), adj. Accort; accorte, v. engaubia. 

Enfin prudènt e bèn acort, 

Lous embrassas sènso finesso. 

C. BRUEYS. 

Pèr fauto d’èstre bèn acort, 

N’i’a proun que perdon sa fourtuno. 

ID. 

Car avès uno fremo acorto 

Qu’es bello coumo lou soulèu. 

ID. 

Emai avès la man acorto, 

La passas d’amount e d’avau. (chap. damún, davall)

ID. 

Açòs-en-la (d’), v. dès-en-lai. 


ACOST, ACOUEST (m.), s. m. Action d’accoster, approche, accointance, v. abord. R. acousta. 

Acota, v. acouta. 


ACOTO, ACOTOS, pron. dém. Cela; se dit emphatiquement pour acò, à Aix et Marseille; pour cale, étai, v. coto. 

Acoto es uno bagatello. 

G. ZERBIN. 

R. acò. 


ACÒU, ACOL (l.), ACOUEL (m.), (b. lat. acoys, acoha), s. m. Mur de terrasse, gradin qui soutient un terrain en pente, v. bancau (bancal), casèr, estanco. R. à, colo. 

Acou, v. acout; acouassa, acouata, v. acouvassa; acouassi, v. acouvassi; acoubida, v. counvida; acoubit. counvit. 


ACOUBITA, v. a. Achever un ouvrage, une entreprise, dans les Alpes, 

v. acaba, assouida. 

R. acoubit, counvit. 

ACOUBLA, ACOUPLA (l. g.), (it. accoppiare), v. a. Accoupler, apparier, 

v. abina, aparia; coupler, v. encoubla. (cas. acoplar, aparejar; chap. acoplá, aparellá)

Aquèu miòu acoublariè bèn lou mièu, ce mulet s’appareillerait bien avec le mien. 

S’acoubla, v. r. S’accoupler, s’apparier. 

M’ensouvèn plus coume parlèron. 

Mai lou tout es que s’acoublèron. 

A. AUTHEMAN. 

Acoubla, acoublat (l.), ado, part. et adj. Accouplé, ée. 

Vous sias autant bèn acoublat. 

C. BRUEYS. 

R. à, couble. 


ACOUBLAIRE, ACOUPLAIRE (l.), ARELLO, AIRO (it. accoppiatore), 

s. Celui, celle qui accouple, accoupleur; proxénète, v. poutingoun, trataire. R. acoubla. (cas. acoplador; proxeneta; tratante; 

chap. acopladó, acopladora; tratán)


ACOUBLAMEN, ACOUPLOMEN (l. g.), (it. accopiamento), s. m. Accouplement, v. apariage. (cas. cópula, acoplamiento)

Acoublamen divin. 

J.-J. BONNET. 

R. acoubla. 


ACOUCARA, ACOUCARI, ACOUCARDI, v. a. Acoquiner, v. abóumiani, agusi. 

S’acoucara, s’acoucari, v. r. S’acoquiner; s’encanailler, prendre les habitudes des gueux, des truands. 

PROV. S’acoucari coume un caraco. 

Acoucari, acoucarit (l.), ido, part. et adj. Acoquiné, affolé, ée. 

Se n’èron tant acoucarits 

Coustantin, Teoudòsi. (Constantino, Constantín, Teodosio)

O. BRINGUIER. 

R. à, coucaro. 


ACOUCHA, ACOUJA (d.), ACOUIJA (lim.), ACOUENJA (Velay), v. a. et n. Accoucher, v. leva. 

Elo acouchè d’un fort poulit enfant. 

N. SABOLY. 

S’acoucha, v. r. Accoucher, v. ajaire, creatura, enfanta, pari, partouri, meinada. 

Sa femo èro subre acoucha, èro au plen jour de s’acoucha, sa femme était au terme; s’acouchè d’un drole, elle accoucha d’un garçon. 

Que s’acouchè lèu d’un tresor. 

Que remounte touto la Franço. 

17e SIÈCLE. 

Acouchado, part. adj. et s. f. Accouchée, v. jacènt, penairis. 

Messo d’acouchado, messe de relevailles. 

Ai parla d’uno acouchado, 

Mai n’ai res pouscu touca. 

S. LAMBERT. 

Es bello coume uno acouchado, elle est parée comme une accouchée; faire l’acouchado, garder le lit par sensualité. R. à, coucho 1. 


ACOUCHA, ACOUITA (l. g.), (rom. acoitar), v. a. Presser, pourchasser, 

v. coucha, coussaia. 

S’acoucha, v. r. Se hâter, v. despacha. 

T’acouites d’èstre en libertat. 

A. MIR. 

Acouitas-vous, las poules. (o poulos) 

A. GIRON.

Acoucha, acouitat (l.), ado, part. et adj. Empressé, ée, se hâtant. 

I courrèire acoucha 

Uni braieto cremesino. 

CALENDAU. 

R. à, coucho 2. 


ACOUCHAIO, ACOUCHALHOS (l.), s. f. pl. Couches d’une femme, 

v. jassiho. 

Dempèi sas acouchalhos (Peyrot), depuis ses couches. R. acoucha. 


ACOUCHAIRE, ACOUCHARELLO, ACOUCHAIRO, S. Accoucheur, euse, 

v. levadou, levandiero, bailo. Le premier exemple connu de l’emploi d’un 

accoucheur eut lieu en 1663 aux premières couches de Madame de La Vallière, qui fut délivrée par Julien Clément, chirurgien célèbre né à Arles. R. acoucha. 


ACOUCHAMEN, ACOUCHOMEN (l.), ACOUJAMENT (d.), s. m. Accouchement. 

Marrit acouchamen, accouchement difficile. 

Jusqu’à l’acouchamen repeto soun cantico. 

J. AZAÏS. 

Beni siegue lou moumen 

Que la Vierge benurado 

A fa soun acouchamen. 

N. SABOLY. 

R. acoucha. 

Acouchara, acouchaira, acoucheira, v. coucheira; acouchegui, v. acoussegui. 


ACOUCHETA, v. n. Mettre bas, en parlant d’une truie, en Velay, 

v. poucela. R. coucheto. 

Acouchi, v. acouti; acoucho, v. coucho 1. 


ACOUCOUNA, COUCOUNA (lim.), ACOUCOULA, ACOUTOULA (l.), (it. accocolare), v. a. Emmitoufler; choyer, dorloter, couver des yeux, 

v. coucouna, couva, vesiada, apoupouni. 

L’amour boime l’acoucoulabo. 

J. JASMIN. 

S’ACOUCOUNA, S’ACOUCOULA (d.), S’ESCOUCOUGNA, S’ACOUCOUMI (esp. acucurrarse, port. acocorarse), v. r. S’acroupir comme une poule qui fait l’oeuf, se blottir, v. encoucouna. (chap. ajupís com una lloca que pon l’ou) 

En arribant si desboutouno 

E dins l’estable s’acoucouno. (chap. en arribán se va desbotoná y a dins del estable se va ajupí : pera cagá – acoconá no sé si se diu)

GRANON. 

PROV. Chripichichiéu! qu noun pòu courre s’acoucouno. 

Acoucouna, acoucounat (niç.), ado, part. et adj. Emmitouflé, choyé, couvé, ée; accroupi, ie. D’acoucouna, étant accroupi. 

D’ùni lachon de drech, d’àutri d’acoucounat. 

J. RANCHER. 

Elo móuse, acoucounado, la vaco. 

C. SARATO. 

R. à, coucoun. 


ACOUCOUROUCA, v. n. Appeler les poussins, en Gascogne, v. acourouca. R. à, coucouroucou. (cucurucú, kikirikí)

Acouda, v. acouida; acouda, v. acouta; acouda, v. acoudi. 


ACOUDI, ACOUTI, ESCOUDI (g.), (cat. acudir, lat. accudere, joindre en forgeant), v. a. Aplatir, tasser, amortir, v. couti, afegi. (chap. afegí)

Ço qu’acoudis lou fioc, l’impacienço, digo-m’en-diéu l’age. 

B. FLORET. 

Acoudi, acoudit (l.), ido, part. et adj. Tassé, ée, compacte; mat, en parlant du pain, v. glet; réuni par mèches, mêlé, gras, en parlant des cheveux, v. acrapa; maladif, en Gascogne, v. malautous. 

Pan acoudi, pain gras-cuit; pèu acoudi, cheveux plats. 




ACOUDOULA, ACOUDOULHA (l.), ACOUDOURA (m.), ACOUDILHA (b.), ACADEIRA (a.), v. a. Lapider, poursuivre à coups de cailloux, 

v. acaiauda, aqueira. (chap. acodolá; acodolo, acodoles, acodole, acodolem o acodolam, acodoleu o acodolau, acodolen) 

S’ acoudoula, v. r. Se battre à coups de pierres. (chap. acodolás – joc de sagals a Beseit, per ejemple, codoleo) R. à, code. (chap. códul, códol)

Acoueita, acoueta, v. acouata, acouvassa; acoueitiéua, v. cultiva; acouelhe, acouelhi, v. aculi; acouerd, acouérdi, v. acord, acórdi. 


ACOUFA (S’), S’ACOUFLA, v. r. Se coucher dans son nid, s’accroupir sur ses petits, v. acouvassa. (chap. acoflás, acoflo, acofles, acofle, – per ejemple la mare perdiu en les perdiganes – acoflem o acoflam, acofleu o acoflau, acoflen)

Acoufa, ado, part. et adj. Accroupi, ie. R. à, coufo. 

Acoufessit. v. acounfessi. 


ACOUFINA, ACOUFIGNA (g.), v. a. Acculer, entasser sans ordre dans un coin, v. encoufina, escoufigna. 

S’acoufina, v. r. Se blottir dans un coin, v. amata, acantouna. 

Contro uno souco s’acoufigno. 

P. GOUDELIN. 

Acoufina, acoufignat (l. g.), ado, part. et adj. Rencogné, ée, blotti, ie; assis au coin du feu. 

Al pèd del foc, un sè, sa maire acoufinado. 

J. CASTELA. 

R. à, coufin. 

Acougassa, v. acouvassa. 


ACOUGOUNCHA, AGROUNCHA (m.), AGRANCHA (a.), (cat. gronxar), 

v. a. Renverser sur les talons, v. agrouva, agrouvassa. 

Agrouncho-lou au sòu, renverse-le par terre. 

S’acougouncha, s’agrouncha, v. r. S’accroupir comme un magot. 

La mar se founde e s’escaraio, 

S’agrouncho e boundo fin-qu’au niéu. 

M. BOURRELLY. 

Agrouncha, acougounchat (l.), ado, part. et adj. Accroupi, ie. 

A geinouioun davans elo agrouncha. (chap. a ginollóns)

A. CROUSILLAT. 

Acougounchado en escautou. 

LAFARE-ALAIS. 

R. acoucouna. 




ACOUGOUNCHAMEN, ACRANCHAMEN s.m. Action de s’accroupir, état d’une personne accroupie. R. acougouncha. 

Acouï, v. acouvassi. 


ACOUIDA, ACOUDA (g.), ACOUPTA (bord.), ACOUDENA (périg.), ACOUIRA (l.), (rom. acoudar, acoldar, acopdar, acodar, esp. acodar), 

v. a. Couder, v. ageinouia. (chap. aginollá, agenollá, aginollás) 

S’acouida, v. r. S’accouder. 

E coume passo, li segaire 

S’acouidon inchaiènt. 

F. GRAS. 

Acouida, acoudat (g.), ado, part. et adj. Accoudé, ée. 

Tóuti li nue, nàutri manjan e bevèn tant asseta qu’acouida, aquesto nue tóuti acouida, paroles des Juifs provençaux au repas de la Pâque (Pascua, Pasqua); blad acouida, blé versé qui s’est relevé; pan acouida, pain mat, affaissé, v. acouti. R. à, couide. 

Acouïda, v. counvida. 


ACOUIDADOU, ACOUIRADOU (toul.), s. m. Accoudoir, v. bacèu, couidiero, paro-pies, relais. R. acouida. 


ACOUIDAMEN, s. m. Accoudement. R. acouida. Acouija, v. acoucha. 


ACOUINDA (rom. acoindar, lat. comitare), v. a. Accointer (vieux), 

v. treva. 


ACOUINDADO, ACOUINDA (rom. acoindansa), s. f. Assemblée de famille pour un mariage, (cas. coyunda, cónyuge) accordailles, en Dauphiné, 

v. acourdaio. R. acouinda. 


ACOUIOUNI (cat. acollonir, v. r. Rendre nigaud, crédule, v. abesti. 

S’acouioum, v. r. Devenir nigaud. (chap. acolloní, acollonís, acollonit)

Acouiouni, ido, part. et adj. Adonné à des pratiques ou croyances ridicules. R. à, couioun. (colló, collóns; coglioni it.)

Acouira, v. acouida; acouita, v. acoucha: acouja, v. acoucha. 


ACOULA (rom. acolar, it. accollare), v. a. Embrasser, donner l’accolade; saisir au cou, v. encoula; butter une plante, v. ancoula. 

Acole, acoles, acolo, acoulan, acoulas, acolon.

Quand lou sent trop ardit, l’auso pas acoula. 

C. PEYROT. 

S’acoula, v. r. S’embrasser, se prendre au cou. R. à, cou. 



ACOULA, v. r. Accoler, réunir; louer des journaliers pour les faire travailler ensemble. Acole, oles, olo, oulan, oulas, olon. 

Jamai noun pourra m’acoula 

En ço que sa foulié pretènde. 

G. ZERBIN. 

S’acoula, v. r. Se réunir par bande, par compagnie, en parlant des travailleurs. (chap. fé una colla de gen, chen; compañ, camarada, sóssio)

Acoula, acoulat (l.) ado (it. accollato), art. adj. et s. Réuni, ie, associé à une bande, camarade, compagnon, v. sóci; Accolas, nom de fam. mérid. 

Sis acoula, cridant revenje, 

A la precepitado, an tòuti davala. 

CALENDAU. 

R. à, colo 2. 


ACOULADO, ENCOULADO, COULADO (rom. colada, it. accollata), s.f. Accolade, v. brassado. 

Gramaci, fasen l’acoulado. 

S. LAMBERT. 

R. acoula 1. 


ACOULAMEN, s. m. Accolement, v. reünioun. (chap. reunió; cas. reunión)

R. acoula 2. 


ACOULETA, ENCOULETA, v. a. Colleter, v. couleta. 

Acouleta, ado, part. et adj. Colleté, ée. R. à, coulet. 


ACOULETRI, v. a. Caresser quelqu’un, le suivre partout, lui faire des avances, cajôler, v. caligna. 

La grandou, bechigouso damo, 

Jamai l’acouletrira pas. 

B. FLORET. 

R. acoulite ou coulin-coulet. 


ACOULITE (cat. acolit. esp. it. acolito – acólito -, port. acolytho, lat. acolythus), s. m. Acolyte, v. clerc. 

El e sous acoulites devourarien la ramo de cent malhols. 

H. BIRAT. 

Acoulo, v. acouro, ancoulo. 


ACOULOUBRI (S’), v. r. Devenir dragon, semblable à un dragon; se dit du germe contenu dans les prétendus oeufs de coq; se tuméfier et se charbonner, en parlant des épis de maïs; s’effaroucher, grandir en méchanceté. 


Li serpatas s’acouloubrisson, le peuple croit que les couleuvres (cas. culebra, culebras; chap. serp, serps, serpota, serpotes) se raccourcissent en vieillissant, prennent des ailes et deviennent dragons. Une légende prétend que Jean Nostradamus, frère du prophète de ce nom, s’était acouloubri après sa mort. La même fable courut au moyen àge sur Charles Martel. 

Acouloubri, acouloubrit (l.), ido, part. et adj. Devenu dragon, devenu méchant comme une couleuvre; irrité, effarouché, ée; éveillé, déluré, ée. Fiho acouloubrido, garçonnière hardie. 

Reguinnavo à soun oumbro e prenié pas la brido 

Sens vous planta tres fes sa dènt acouloubrido. 

LAFARE-ALAIS. 

R. à, coulobre. 


ACOULOUBRIMEN, s. m. Métamorphose en dragon. R. acouloubri.

Acouloumera, v. agloumera. 


ACOULOURI, ENCOULOURI, COULOURI (d.), (rom. cat. esp. port. colorir, it. colorire), v. a. Colorier, colorer, v. couloura. (cas. colorear)

Lou sang acoulouris la fàçi. (chap. la sang acolorix la cara : faz)

J.-B. GAUT. 

S’acoulouri, v. r. Se colorer. 

E se toucavon 

Quasimen, quasimen, en se coulourissènt. 

A. CROUSILLAT. 

Acoulouri, acoulourit (l.), ido, part. et adj. Colorié, coloré, ée; haut en couleur, v. coulourènt. (chap. colorán; cas. colorante)

Li veiriau acoulouri di dos grándi fenèstro. 

B. LAURENS. 

Subre si gauto encoulourido. 

J. AUBERT. 

Lindo, sereno, acoulourido 

Pèr lou tremount. 

MIRÈIO. 

R. à, coulour.

 

ACOULOURIMEN, s. m. Action de colorier ou de colorer; coloris, v. ten. 

R. acoulouri. 

Acoumanda, v. recoumanda. 


ACOUMBLI (rom. complir, lat. complere), v. a. Combler, v. coumbla, atura, acoumouli. 

Acoumença, v. coumença; acoumençaire, v. coumençaire; acoumençanço, v. coumençanço. 

ACOUMOUDA, ACOUMADA (l.), (cat. esp. acomodar, port. accomodar, it. accomodare, lat. accommodare), v. a. et n. Accommoder, raccommoder, arranger, apprêter, assaisonner, concilier, transiger, v. adouba, arrenja. 

Acoumode, acoumodes, acoumodo, acoumoudan, acoumoudas, acoumodon. 

Acoumouda de debas, ravauder des bas; voulès m’acoumouda? voulez-vous me céder cet objet à un prix raisonnable? acoumoudas-nous, traitez-nous comme il faut; fau acoumouda, il faut transiger; acoumouderian que, nous accordâmes que. 

S’acoumouda, v. r. S’accommoder, se raccommoder; se contenter. 

Que s’acoumode, qu’il s’arrange, que cela s’arrange, tant pis. 

PROV. Es prudènt 

Quau s’acoumodo au tèms. 

On dit de la jeune fille: 

A quinge an, ris; 

A vint, chausis; 

A vint-e-cinq, s’acoumodo; 

A trento, pren ço que trobo. (chap. als trenta, pren lo que trobe)

Acoumouda, acoumoudat (l.), ado, part. et adj. Accommodé, ée. R. à, coumode. 


ACOUMOUDABLE, ACOUMOUDABLO (cat. esp. acomodable, it. accomodabile), adj. Accommodable. 

Aquéu vièsti n’es plus acoumoudable, cet habit ne peut plus se réparer. R. acoumouda. 


ACOUMOUDACIOUN, ACOUMOUDACIEN (m.), ACOUMOUDACIÉU (l. g.), (cat. acomodació, esp. acomodación, lat. accommodatio), s. f. Action d’accommoder, accommodation; accord à l’amiable, transaction. 

Mai traducioun es pas lou mot, es acoumoudacioun que faudrié dire. 

ARM. PROUV. 

R. acoumouda. 


ACOUMOUDAGE, ACOUMOUDÀGI (m.), s. m. Accommodage, apprêt d’une viande; arrangement, v. adoubage. R. acoumouda. 


ACOUMOUDAIRE, ACOUMOUDARELLO, ACOUMOUDAIRO (cat. esp. acomodador), s. Celui, celle qui accommode, qui arrange, v. adoubaire. 

Vaqui un bèl acoumoudaire, voilà un habile homme pour tout arranger. R. acoumouda. 


ACOUMOUDAMEN, ACOUMOUDOMEN (g.), ACOUMADAMEN (l.), (cat. acomodament, esp. acomodamiento, it. accomodamento), s. m. 

Accommodement, raccommodement, réconciliation, v. arrenjamen. 

PROV. Acoumoudamen vau mai que proucès, 

ou

Vau mai un marrit acoumoudamen qu’un bon proucès. 

R. acoumouda. 


ACOUMOUDANT, ACOUMOUDANTO, adj. Accommodant, ante. 

Es pas forço acoumoudant, il n’est guère (gaire) complaisant. 

R. acoumouda. 


ACOUMOULA, ACUMULA, ACOUMOULI (l.), (rom. acomolar, cat. esp. acumular, port. accumular, it. lat. accumulare), v. a. Accumuler, v. amoulouna; combler la mesure, v. coumoula. 

Pèr acoumoula sa peno. 

J. LAURÈS. 

Lou proudigue ne vol pèr vite l’escampa, 

L’avare pèr l’acumula. 

J. AZAÏS. 

Lou plus grand noumbre acoumoulisson 

L’or e l’argent de toutos parts. 

1789. 

Acoumoula, acumulat (l.), ado, part. et adj. Accumulé, comblé, ée. 

PROV. Acoumoula coume un coup de bren. 

R. à, coumoul. 


ACOUMOULACIOUN, ACOUMOULACIEN (m.), ACUMULACIÉU (l.), (cat. acumulació, esp. acumulación, it. accumulazione, lat. accumulatio, accumulationis), s. f. Accumulation, v. amoulounamen. R. acoumoula. 


ACOUMOULAIRE, ACUMULAIRE (l.), ARELLO, AIRO (cat. esp. acumulador, lat. accumulator), s. Accumulateur, trice, v. amoulounaire. R. acoumoula. 


ACOUMPAGNA (rom. acompanhar, cat. acompanyar, esp. acompañar, port. accompanhar, it. accompagnare), v. a. Accompagner, reconduire, v. aguia; assortir, v. segounda. 

Tant de carita nous faguè, tant d’ange l’acoumpagnon dins lou cèu, dicton des pauvres gens au convoi d’une personne charitable; Diéu t’acoumpagne, Dieu te bénisse, e se plòu, que te bague, souhait ironique qui s’ajoute parfois au premier terme; un pau de ventoulet acoumpagno li blad, un peu de brise mûrit les blés graduellement; acoumpagna lou bon Diéu, escorter (cas. escolta, escoltar; ing. escort) le saint sacrement, le saint viatique. (el santo sacramento, el santo viático) 

S’acoumpagna, v. r. S’accompagner, aller de compagnie. 

Nous acoumpagnerian ensèn, nous fîmes route ensemble. (ensemps)

Acoumpagna, acoumpagnat (l. g.), ado, part. et adj. Accompagné, ée. 

Blad bèn acoumpagna, blé d’une égale venue. 

PROV. Vau mai èstre soulet que mau acoumpagna. (chap. val mes está sol que mal acompañat; cas. más vale estar solo que mal acompañado) 

R. à, coumpagno. 


ACOUMPAGNADO, s. f. Conduite, suite, cortège, v. seguènci. 

Acò disènt, la moulounado 

I nóvi fai l’acoumpagnado. 

CALENDAU. 

R. acoumpagna. 


ACOUMPAGNAGE, ACOUMPAGNÀGI (m.), s. m. Action d’accompagner. 

Sènso acoumpagnage, ni preguiero ni canta. 

ARM. PROUV. 

R. acoumpagna. 


ACOUMPAGNAIRE, ACOUMPAGNARELLO, ACOUMPAGNAIRO (cat. acompanyador, esp. acompañador, port. accompanhador, it. accompagnatore), s. Suivant, ante, compagnon, guide; accompagnateur, v. seguènt, soulas. 

Malur as vouiatjaires. 

Se rancontron la nuech de tals acoumpagnaires. 

C. PEYROT. 

R. acoumpagna. 


ACOUMPAGNAMEN, ACOUMPAGNOMEN (l.), (cat. acompanyament, esp. acompañamiento, port. accompanhamento, it. accompagnamento), s. m. Accompagnement, v. seguimen; convoi funèbre, v. enterramen. 

Acoumpagnamen dóu taio-mar, t. de mar. Joues d’un vaisseau. 

Em’acoumpagnamen siblavo uno fanfaro. 

T. POUSSEL. 

L’auro emé si vióuloun fai l’acoumpagnamen. 

F. GRAS. 

R. acoumpagna. 

Acoumpara, v. coumpara. 


ACOUMPELI, v. a. et n. Saisir, transir de froid, accabler, à Castres, v. transi. R. à, coumpeli. 


ACOUMPLI, ACLOUMPI (Var), (rom. complir, it. accompire), v. a. Accomplir, réaliser, parfaire, effectuer, v. acaba, adoumpli. 

Acoumplisse, acoumplisses, acoumplis, acoumplissèn, acoumplissès, acoumplisson. 

Acoumpli journado, passer toute la journée; acoumpliriè la sausso, ce serait parfait, il ne manquerait plus que ça. 

S’acoumpli, v. r. S’accomplir, se réaliser. 

PROV. Li mariage escri au cèu s’acoumplisson sus la terro. 

Acoumpli, acoumplit (l.), ido, part. et adj. Accompli, ie, parfait. aite. 

La proufecio s’es acoumplido, la prophétie s’est accomplie. 

(cas. la profecía se ha cumplido; chap. la professía s’ha cumplit) 

R. à, coumpli. 


ACOUMPLIMEN, ACOUMPLISSIMEN (m.), ACOUMPLlSSAMEN (rh.), 

(rom. complimen), s. m. Accomplissement, v. coumplimen. 

Se regardé coume l’acoumplimen de la menaço. 

ARM. PROUV. 

R. acoumpli. 


ACOUMPLISSÈIRE, ACOUMPLICHÈIRE (a.), ERELLO, ÈIRO, s. Celui, celle qui accomplit. R. acoumpli. 

Acoumte, v. acomte; acoun, v. lacoun; acounié, v. lacounié. 


ACOUNFESSI, ACOUFESSIT (l.), ido, adj. Qui se confesse souvent, v. counfessadis. R. à, counfèsso. 


ACOUNIT (cat. aconit, esp. port. it. aconito, – acónito – lat. aconitum), 

s. m. Aconit. plante, v. estranglo-loup, fueio-de-pesou, toro. 


ACOUNOULHA, v. a. Mettre en petits tas, entasser le foin en veillottes, en bas Limousin, v. aburrela, acuchouna. R. à, counoul. 

Acounoumio, v. ecounoumìo. 


ACOUNSEIA, ACOUSSEIA (l.), ACOUNSEJA, ACOUNSELHA, ACOUSSELHA (g.), (rom. aconselhar, acoselhar, cat. aconsellar, esp. aconsejar), v. a. Conseiller, v. counseia. 

Acounseia cadun, acò ‘s tout moun oufici. 

P. BARBE. 

Fasen pas uno fes ço qu’acounseian cént. 

P. DE GEMBLOUX. 

S’acounseia, v. r. Prendre conseil. 

PROV. G. Holo e pègo es l’auelho 

Qui au loup va e s’acousselho. (chap. tonta, inossenta, boba, bauba es la ovella que al llop va y se aconselle; no rime perque no diém aconsella; pègo : pech se trobe a Ramon Lull, glosario, Gerónimo Rosselló, obras rimadas: Necio, estúpido, simple, inocente, bobo.)

Acounseia, acounselhat (l. g.), ado, part. et adj. Conseillé, ée, de bon conseil, prudent, ente, sensé, ée. R. à, counsèu. 

Acounsenti, v. counsenti; acounsoula, v. counsoula; acounsounmi, 

v. encounsoumi. 


ACOUNTA, ACUNTA, ENCUNTA (rom. acuntar, acomtar, acontar), v. a. Publier, annoncer publiquement, publier les bans d’un mariage, v. crida, a ficha. (crida típica: ara hojats)

Aconte, ontes, onto, ountan, ountas, onton, ou (m.) acuènti, uentes, uento, untan, untas, uenton. 

L’an acunta, on a publié son mariage. R. à, counta. 


ACOUNTENTA, v. a. Rendre content, contenter, v. countenta. 

Pèr leis acountenta pouédirèn fa de tròu. 

R. SERRE. (chap. acontentá, satisfé; cas. contentar, satisfacer)

T’en cal acountenta, coumo fan à la guerro. 

L. VESTREPAIN. 

S’acountenta, v. r. Se contenter, se satisfaire. 

En s’acountentant de n’en rire. 

M. BOURRELLY. 

Acountenta, ado, part. Contenté, ée. R. à, countènt. 

Acoupla, v. acoubla; acoupta, v. acouida. 


ACOUQUELA (S’), S’ACOUQUELI, S’ENCOUQUELI, v. r. Se grumeler, 

v. agroumela, couqueleja. 

ACOUQUELA, ACOUQUELIT (l.), ado, ido, part. et adj. Grumeleux, euse; mal arrangé, mal habillé, ée. R. à, couquèu. 


ACOUQUINA, ACOUQUINI (cat. acuquinar, – ya se sabe que en catalán la o se pronuncia u cuando les da la gana – esp. acoquinar), v. a. Acoquiner, v. acoucari, agourrini, atruanda. 

S’acouquina, s’acouquini, v. r. S’acoquiner. 

Oh! pièi, qu’es aquesto vidasso 

Pèr que tant nous li acouquinen? 

A. CROUSILLAT. 

Acouquini, ido, part. et adj. Acoquiné, ée. 

L’errour acouquinido à gaubeja lou mounde. 

A. CROUSILLAT. 

R. à, couquin. 


ACOUR, s. m. Locution dauphinoise: Si l’on n’i mete acour, si l’on n’y met remède. 

R. acourchi. (cas. remedio; chap. remey)


ACOURA (rom. cat. esp. acorar, it. accorare), v. a. et n. Faire défaillir, transir, v. 

transi; défaillir, suffoquer, v. abauti, relenqui, cor-fali; écoeurer, v. descoura; encourager, en Dauphiné, v. acouraja. 

Acore, acores, acoro, acouran, acouras, acoron, ou (m.) 

acouèri, acoueres, acouero, acouran, acouras, acoueron. 

(chap. acorá, lo foc, acoro, acores, acore, acorem o acoram, acoreu o acorau, acoren)

Aquelo paraulo m’acouero. 

G. ZERBIN. 

Soun indiferènci m’acouero. 

J. SICARD. 

Acoura, acourat (l.), ado, (chap. acorat, acorada) part. et adj. Défaillant, suffoquant, ante, transi, ie. 

Lou fre l’a acoura, le froid l’a saisi, lui a serré le coeur; mau acourat (g.), écoeuré, indigné. R. à, cor. 


ACOURA, ESCOURA (g.), v. a. t. de mar. Accorer, étayer, v. ancoula, couta; soutenir, protéger, v. apara. 

Pèr escoura la crous. 

J. JASMIN. 

Es grando e lou boun Diéu l’escoro de soun bras. 

ID.

R. acouro. 

ACOURAGE, ACOURÀGI (m.), s. m. t. de mar. Accorage, action d’accorer, d’étayer. 

R. acoura. 


ACOURAJA, ACOURATJA (l.) ACOURATGI (g.), (rom. acoratjar), v. a. Éncourager, 

v. encoura, encouraja, afeciouna. 

En counsoulant, en acourajant. 

ARM. PROUV. 

S’acouraja, v. r. Prendre du courage. 

Acouraja, acouratjat (l.), ado, part. et adj. Encouragé, ée. R. à, courage. (cas. coraje)

Acourajaire, v. encourajaire; acourajamen, v. encourajamen; acourajant, v. encourajant; 

acoural, v. courral, courrau; acourba, v. courba. 


ACOURBAISSA (S’), v. r. Se courber, se baisser, en Querci, v. courba, agrouvassa. 

Dins lou tems que m’acourbaissàbi. (cas. curvar, curvarse, inclinar, inclinarse)

J. CASTELA. 

R. acourba, baissa (chap. baixá, baissá a Valjunquera; cas. bajar) ou acouvassa. 


ACÓURCHI, ENCÓURCHI, ESCÓURCHI (m.), (port. escorço), s. m. Raccourci, accourcissement, chemin de traverse, v. courcho. (cas. atajo, acortamiento de camino)

Prene l’acóurchi, prendre le chemin le plus court; (chap. dressera) d’aqui se gagno d’acóurchi, par là le chemin est plus court; lis acóurchi endarrèiron, les chemins de traverse font perdre du temps. 

PROV. L’acóurchi dóu fraire Dubois: pèr ana à drecho, passavo à gaucho. 

Au, pèr d’acóurchi, patuscla. (drecho aragonés, dreito; dret)

S. LAMBERT. 

R. acourchi. 


ACOURCHI, ENCOURCHI, ESCOURCHI (m.), ACROUCHI, ACOURSI (g.), ACOURCHA (l.), ESCOURCHA, ESCOURTA, ACOURSA (lim.), ESCOURSA, ESCOURSl (b. lim.), (rom. acorchar, cat. accursar, esp. acortar, it. accorciare), v. a. Accourcir, raccourcir; peindre en raccourci, v. abraca, abréuja, racourchi; décapiter, v. còu-trenca. 

Acourchisse, acourchisses, acourchis, acourchissèn, acourchissès, acourchisson, ou acourche, acourches, acourcho, acourchan, acourchas, acourchon. 

Acourchi de camin, prendre le chemin le plus court; acourchi la vido, abréger la vie; l’on acourcho pèr aqui, on accourcit par là. 

S’acourchi, s’acourcha, v. r. Se raccourcir; prendre le plus court chemin

Li jour s’acourchisson ou s’escourchon, les jours s’accourcissent. (chap. se acursen)

Acourchi, acourchit (l.), ido, part. et adj. Accourci, raccourci, ie; abrégé, ée. (chap. acursat)

Un paure maufatan venié d’èstre escourchi. 

J.-B. GAUT. 

R. à, court. (chap. curt; cas. corto)


ACOURCHIMEN, ACOURCHISSIMEN (m.), ACOURCHISSAMEN (rh.), 

(rom. accursament, it. accorciamento, esp. acortamiento), s. m. Accourcissement, raccourcissement, v. acóurchi. 

L’aloungamen o l’acourchimen dóu service. (chap. allargamén, acursamén del servissi)

ARM. PROUV. 

R. acourchi., 

(Continuará aquí)

Deja un comentario