Etiqueta: Mathieu de Querci

Marcabrus – Montant Sartre

Marcabrus,
t. III et IV. Environ quarante pièces.

Marcabrus si fo gitatz a
la porta d’ un ric homes, ni anc no saup hom qui ‘l fo ni don. En
Aldrics del Vilar fetz lo noirir: apres estet tan ab un trobador que
avia nom Cercamon, q’ el comenset a trobar; et adoncx avia nom
Panperdut, mas d’ aqui enan ac nom Marcabrun. Et en aquel temps non
apellava hom canson, mas tot quant hom cantava eron vers. E fo mout
cridat et auzit pel mont e doptatz per sa lenga; car fo tant
maldizens, que a la fin lo desfairon li castellan de Guian, de
cui avia dich mout grant mal.
Marcabrus si fo de Gascoingna, fils
d’ una paubra femna que ac nom Maria Bruna, si com el dis en son
cantar:
Marcabruns, lo filhs Na Bruna,
Fo engendratz en tal
luna
Qu’ el saup d’ amor q’ om degruna.
Escoutatz,
Que anc
non amet neguna
Ni d’ autra no fon amatz.
Trobaire fo dels
premiers q’ om se recort. De caitivetz vers e de caitivetz sirventes
fez; e dis mal de las femnas e d’ amor. Aisi comensa so de Marcabrus
que fo lo premier trobador que fos.
Qui ses bauzia
Vol amor
alberguar,
De cortezia
Deu sa maison joncar;
Giet fors
folia
E fol sobreparlar;
Pretz e donar
Deu aver en
baylia
Ses ochaizo.
Lo vers comensa.

Quecx auzels que
a votz sana
Del chantar s’ atilha,
E s’ esforsa si la rana
Lonc
la fontanilha;
E ‘l chauans ab sa chauana,
S’ als non pot,
grondilha.
El mes quan la.

Fams ni mortaldatz ni
guerra
No fai tan de mal en terra
Com amors qu’ ab engan
serra;
Escoutatz,
Quan vos veira en la bera,
No sera sos
huehls mulhatz.

Dirai vos d’ amor cum sinha;

De
sai guarda, de lai guinha,

Sai
baiza e lai rechinha;
Escoutatz,
Be us semblara fuec de linha,

Si
sol la coa ‘l rozatz.

Amors solia esser drecha,
Mas aras es
torta e brecha
Et a culhida tal decha,
Escoutatz,
Que, lai
on no mort, ilh lecha
Pus asprament no fai chatz…

Qui ab
amor pren barata
Ab diable s’ acoata;
No ‘l cal qu’ autra
vergua ‘l bata;
Escoutatz,
Plus non sent que selh que s grata

Tro
que s’ es vius escorjatz…

Amors a usatge d’ egua
Que tot
jorn vol qu’ om la segua,

E
ditz que no ‘l dura tregua,

Escoutatz,
Mas
que pueg de legu’ en legua,

Sia
dejus o dirnatz.

Cuiatz vos qu’ ieu non conosca
D’ amor si
‘s orba o losca?
Sos fatz aplana e tosca;
Escoutatz,
Plus
suau ponh qu’ una mosca,
Mas pus greu n’ es hom sanatz…

Amors
es com la beluga
Que coa ‘l fuec en la suga,
Art lo fust e la
festuga;
Escoutatz,
Pueis no sap en qual part fuga
Selh qui
del fuec es guastatz.
Dirai vos senes.

Pus la fuelha
revirola
Vei de sobr’ els sims chazer,
Qu’ el vens la romp e
degola
Que no s pot mais sostener,
Mais pretz lo freg
temporal
Que l’ estieu plen de grondilh
On creis putia et
enueya.

Graissans ni serps que s’ amola
No m fai espaven ni
mal,
Mosca ni tavan que vola,
Escaravat ni bertal;
No sen
brugir ni oler
Aquest malvais volatil
Don francx yverns nos
nedeya.
Pus la fuelha.

Soudadier, per cui es
jovens
Mantengutz e jois eisamens,
Entendetz los mals
argumens
De las falsas putas ardens.
En puta qui si fia
Es
hom traitz;
Lo fols, quan cuia ill ria,
Es escarnitz.

Salamos
ditz et es guirens
C’ al prim es dousa com pimens,
Mas al
partir es plus cozens,
Amara, cruels c’ un serpens;
Tant sap de
tricharia
La pecairitz
Que cels qu’ ab leis se lia
S’ en
part marritz.
Soudadier per cui.

Qui anc fon prezatz ni
amans
Per domnas ben s’ en deu geguir,
Qu’ aitan s’ en aura us
truans
O mais, si mais li pot bastir;
Et ieu poiria o ben
proar
Per ma dona Na Cropafort,
Mas ja no la ‘n vuelh
decelar.
Hueymais dey esser.

D’ aiso laus dieu
E Sanh
Andrieu
Qu’ om non es de maior albir
Qu’ ieu suy, so m cug,
E
non fas brug,
E volrai vos lo perque dir.

Qu’ assatz es
lag,
S’ intratz en plag,
Si non sabetz a l’ utz issir;
E non
es bo
Qu’ enquier razo
E no la sap ben defenir.

D’
enginhos sens
Sui si manens
Que mout sui greus ad escarnir;
Lo pan del folh
Caudet e molh
Manduc e lays lo mieu frezir…

D’
aiso laus dieu.

Dirai vos en mon lati
De so que vei e que
vi:
Segle no cug dure gaire
Segon que l’ escriptura di;
Qu’
eras falh lo filh al paire
E ‘l pair’ al filh atressi…


Cum
mouniers vira ‘l moli,
Qui ben lia ben desli;
E ‘l vilas dis
tras l’ araire:
Bon frug eys de bon jardi
Et avolh filh d’ avol
maire
E d’ avol cavalh rossi.
Dirai vos en mon.


Tant
cant bons jovens fon paire
Del segle e fin’ amors maire,
Fon
proessa mantenguda
A cellat et a saubuda;
Mas aras l’ an
avilada
Duc e rei et emperaire.
Al son deviat.

Al
departir del brau tempier,
Quan per la branca pueia ‘l sucs
Don
reviu la genest’ e ‘l brus
E floreysson li presseguier,
E la
rana chant el vivier,
E brota ‘l sauzes e ‘l saucs;
Contra ‘l
termini qu’ es yssucs.
Al departir del.

L’ iverns vai e
‘l temps s’ aizina
E floreysson li boysso;
E par la flors en l’
espina
Don s’ esjauzon l’ auzelo,
Ay!
E ja fai amors hom
guay;
Qusquecx ab sa par s’ atray,
Oc,
Segon plazensa
conina.
L’ iverns vai e ‘l temps.

Lanquan fuelhon li
boscatge
E par la flors en la prada,
M’ es belh dous chan per
l’ ombratge
Que fan de sus la ramada
L’ auzelet per la
verdura,
E pus lo temps si melhura,
Elhs an lur joya
conquisa.
Lanquan fuelhon.
Nostrad. 208. Crescimbeni, 137.
Bastero, 89. Millot, II, 250. P. Occ. 175.

Marcoat. Deux
pièces presque indéchiffrables, dont les couplets ne sont que de
trois vers:
De favas a desgranar
E de notz a scofellar
Lancant
hom las escofena.
Mentre M.

L’
autre pièce commence ainsi:
Una re us dirai en serra,
Pois m’
escometez de guerra
De Saint Segur que l’ aiatz.
Una
re.
Bastero, 89. Crescimbeni, 199. Millot, III, 418.

Marie
de Ventadour, t. IV.
Ben avetz auzit de ma dompna Maria de
Ventadorn com ella fo la plus prezada dompna qe anc fos en Lemozin,
et aqella qe plus fetz de be e plus se gardet de mal. E totas vetz l’
ajudet sos senz, e follors no ill fetz far follia; et onret la deus
de bel plazen cors avinen ses maestria.
En Guis d’ Uisels si avia
perduda sa dompna, si com vos aves ausit en la soa canson que dis:
Si
be m partetz, mala dompna, de vos, etc.
don el vivia en gran dolor
et en tristessa. Et avia lonc temps q’ el non avia chantat ni trobat,
don totas las bonas dompnas d’ aqella encontrada n’ eron fort
dolentas; e ma dompna Maria plus qe totas, per so qu’ En Gui d’
Uisels la lauzava en totas sas cansos. El coms de la Marcha, lo cals
era apellatz N Ucs lo Brus, si era sos cavalliers, et ella l’ avia
fait tan d’ onor e d’ amor com dompna pot far a cavallier. Et un dia
el dompneiava com ella, e si agon una tenson entre lor, q’ el coms de
la Marcha dizia qe totz fis amaire, pos qe sa dompna li dona s’ amor
ni ‘l pren per cavalier ni per amic, tan com el es lials ni fis vas
ella, deu aver aitan de seignoria e de comandamen en ella com ella de
lui. E ma dompna Maria defendia qe l’ amics no devia aver en ella
seignoria ni comandamen. En Guis d’ Uisels si era en la cort de ma
dompna Maria; et ella, per far lo tornar en cansos et en solatz, si
fes una cobla en la cal li mandet si se covenia q’ els amics ages
aitan de seignoria en la soa dompna, com la dompna en lui. E d’
aqesta razon ma dompna Maria si l’ escomes de tenson.
Bastero, 89.
Crescimbeni, 199. Millot III, 13. P. Occ. 266.

Marquis. Une
tenson avec Giraut Riquier, laquelle il soumet au jugement du
seigneur de Narbonne:
Del bon senhor de Narbona, on renha
Fis
pretz tot l’ an, Guiraut, vuelh que retenha
Nostra razos e la
jutje de cors,
E qu’ en dia si ‘l cre chantes d’ amors.
Guiraut
Riquier a sela.
Millot, III, 419.

Matfre Ermengaud de
Beziers, auteur du Bréviaire d’ amour, qui commence ainsi:
El nom
de dieu nostre senhor
Que es fons e payre d’ amor…
Matfres
Ermenguau de Bezes…
En l’ an que om ses falhensa
Comptava de
la nayshensa
De Ihesum Crist mil e dozens
V chanta VII, ses
mais, ses mens,
Domentre qu’ als no fazia,
Comensec, lo primier
dia
De primavera sus l’ albor,
Aquest breviari d’ amor…
Il
donne un précis de l’ histoire sainte; il parle de diverses
sciences, et examine les péchés qu’ on peut commettre plus
particulièrement dans chaque état.
Ensuite il rapporte l’
histoire de Jésus-Christ, etc. Enfin on trouve:

Lo
tractat d’ amor de donas segon que n’ an tractat li antic trobador en
lor cansos. Il rapporte textuellement des passages des troubadours
qu’ il cite rarement, et s’ attribue des réponses qu’ il emprunte à
leurs pièces mêmes.
Ainsi, sous la rubrique: “Li aymador se
complanhon d’ amor a Matfre,”

on
lit, entre autres, le couplet de Bernard de Ventadour, t. III, p.
71:
Amors m’ a mes en soan, etc.
Et, sous la rubrique suivante:
“Matfres respon, e reprenhen los aymadors car an menassat amor e
car se son complan de lieys,” se trouve, entre autres, le couplet
de Gaucelm Faidit, t. III, p. 291:
Amicx quan se vol partir
De
si dons fai gran efansa, etc.
Ce troubadour adressa une épître
à sa sœur: “Ayso es la pistola que trames fraires Matfres,
menres de Bezes, la festa de nadal a sa sor Na Suau.”
On trouve
encore de lui une pièce, dont voici quelques vers:
Dregz de
natura comanda
Dont amors pren nayssemen
Qu’ hom per befagz ben
renda
A selh de cui lo ben pren,
Et aissi l’ amor s’
abranda,
Guazardonan e grazen;
Pero razos es qu’ hom prenda
A
bon cor per sufficien;
Ben i fag e guazardo
De selh que non a
que do
Ni far no pot autr’ esmenda…


Razos
es qu’ ieu amor blanda
Per tos temps de bon talen,
Et en lieis
servir despenda
De bon cor tot mon joven,
Qu’ ilh m’ a
presentat a randa
Tot so qu’ anava queren;
E no crey qu’ a
autr’ estenda
Joy tant amorozamen,
Per qu’ ieu li m’ en
abando,
Et ai ne mout gran razo
Ab qu’ en derrier no m’ o
venda.
Dregz de natura.
Millot, III, 418.


Mathieu de
Querci. Une tenson avec Bertrand, et une pièce sur la mort de Jacme,
roi d’ Aragon, dont voici quelques passages:
Joya m sofranh e dols
mi vey sobrar
E no trop re que m fassa be ni pro;
Quan mi sove
del bon rey d’ Arago,
Adoncx mi pren fortmen a sospirar
E prezi
‘l mon tot atrestan com fanha,
Quar el era francx, humils, de
paucx motz
E de grans faitz, si que sobr’ els reys totz,
Que
hom aya ja trobatz en Espanha,
Era plus alt per valor conquerer;
E
pus qu’ el rey tan sabia valer,
Razos requer que totz lo mons s’
en planha.


Tot
lo mons deu planher e doloyrar
La mort del rey per drech e per
razo,
Quar anc princeps negus melhor no fo,
El nostre temps, e
sa ni dela mar,
Ni tant aya fach sobre la gen canha
Ni tant aya
eyssausada la crotz
On Ihesum Crist fon pauzatz per nos totz.
Ay!
Aragos, Cataluenha e Sardanha
E Lerida, venetz ab mi doler,
Quar
ben devetz aitan de dol aver
Cum per Artus agron selhs de
Bretanha…

En l’ an mile qui ben los sap comtar
Que Ihesum Crist pres encarnatio
CC e mais LXXVI que so,
Lo reys Jacmes e
‘l sete kalendar
D’ agost feni, donc preguem que s’
afranha
Ihesums a lui e ‘l gart del prevon potz
On dieus enclau
los angels malvatz totz,
E ‘lh do los gauchz en que l’ arma s
refranha,
E ‘l corone e ‘l fassa lay sezer
En selh regne on non
a desplazer,
Quar aitals locx crey que de lui se tanha.

A
tota gens don eyssampl’ en paucx motz;
Lo reys Jacmes es apellatz
per totz;
E dieus a ‘l mes ab Sant Jacm’ en companha,
Quar
lendema de Sant Jacme, per ver,
Lo rey Jacmes feni, qu’ a dreyt
dever
De dos Jacmes dobla festa ns remanha.


Matieus
a fait per dol e per corrotz
Son planh del rey qu’ amava mais que
totz
Los altres reys, e que totz hom s’ en planha,
E qu’ el
sieu nom puesca el mon remaner,
E qu’ en puesca dels filhs del rey
aver
E dels amicx plazers en que s refranha.
Tant suy
marritz.
Millot, II, 262.

Le moine, t. IV. Une tenson avec
Albertet.

Le moine de Foissan, t. IV. Trois pièces, dont l’
une est remarquable en ce que chaque couplet finit par un vers
emprunté à un autre troubadour.
Dans une autre pièce, on trouve
ce couplet:
Per cal semblan sui ieu de falhizos
Repres car fas
l’ enamoratz chantars
Cais que non tanh selui chan ni trobars
Cui
ten estreg vera religios?
Mas ges laissar no m’ en dey ieu per
tan
Qu’ enquer non es tan nozens la semblansa
Que no m valha
mais la bon’ esperansa
E ‘l faitz e ‘l ditz per que m demor en
chan.
Ben volria.
Millot, II, 224. P. Occ. 167.

Le
Moine de Montaudon, t. III et IV. Vingt pièces.
Lo Monges de
Montaudo si fo d’ Alverne, d’ un castel que a nom Vic, qu’ es pres d’
Orlac. Gentils hom fo: e fo faichz morgues de l’ abaia d’ Orlac, e l’
abas si ‘l det lo priorat de Montaudon, e lai el se portet ben far lo
ben de la maison. E fazia coblas, estan en la morgia, e sirventes de
las razons que corion en aquela encontrada. E ill cavalier e ill
baron si ‘l traissen de la morgia e feiron li gran honor, e deiron li
tot so qu’ el volc; et el portava tot a Montaudon, al sieu
priorat.
Mout crec e melhuret la soa glesia, portan tota via los
draps mongils.

E
tornet s’ en ad Orlac al sieu abat, mostran lo melhuramen qu’ el avia
fach al priorat de Montaudon; e preguet que ill li des gracia que s
degues regir al sen del rei ‘N Amfos d’ Arragon; e l’ abas det; e ‘l
reis li comandet qu’ el manges carn, e domneies e cantes e trobes: et
el si fes. E fo faich seigner de la cort del Puoi Sainta Maria, e de
dar l’ esparvier. Lonc temps ac la seignoria de la cort del Puoi, tro
que la cortz se perdet. E pois el s’ en anet en Espaingna, e fo li
faitz grans honors e grans plazers per totz los reis e per totz los
baros e ‘ls valens homes d’ Espaigna. Et a un priorat en Espaigna que
a nom Villafranca, qu’ es de l’ abaia d’ Orlac, e l’ abas lo ill
donet: et el lo crec e l’ enrequi e ‘l meilloret, e lai el mori e
definet.
Mot m’ enueia, s’ o auzes dire,
Hom parliers qu’ es d’
avol servire;
Et hom que vol trop autr’ assire
M’ enueia, e
caval que tire;
Et enueia m, si dieus m’ aiut,
Joves homs, quan
trop port’ escut
Que negun colp no y a avut,
Capellan e monge
barbut,
E lauzengier bec esmolut.

E tenc dona per
enueioza,
Quant es paubra et ergulhoza,
E marit qu’ ama trop s’
espoza,
Neys s’ era dona de Toloza;
Et enueia m de
cavalier
Fors de son pays ufanier,
Quan en lo sieu non a
mestier
Mas de sol pizar el mortier
Pebre, o d’ estar al
foguier.

Et
enueia m de fort maneira
Hom volpilhs que porta baneyra,
Et
avol austor en ribeira
E pauca carns en gran caudeyra;
Et
enueia m, per Sanh Marti,
Trop d’ aigua en petit de vi,
E quan
trueb escassier mati
M’ enueia, e dorp atressi,
Quar no m’
azaut de lor tray.


enueia
m longua tempradura,
E carn quan es mal cuecha e dura,
E pestre
que ment e parjura…
E enueia m, per Sanh Dalmatz,
Avols hom
en trop gran solatz,
E corre a caval per glatz;
E fugir ab
caval armatz
M’ enueia, e maldir de datz…

Et enueia m,
per Sant Salvaire,
En bona cort avol viulaire,
Et ab pauca
terra trop fraire,
Et a bon joc paubre prestaire;
Et enueia m,
per Sant Marcelh,
Doas penas en un mantelh,
E trop pariers en
un castelh,
E ricx hom ab pauc de revelh,
Et en torney dart e
cairelh.


Et
enueia m, si dieus mi vailha,
Longua taula ab breu toalha,
Et
hom qu’ ab mas ronhozas talha,
Et ausberc pezan d’ avol malha;
Et
enueia m’ estar a port,
Quan trop fa greu temps e plou fort;
Et
entre amicx dezacort
M’ enueia, e m fai piegz de mort,
Quan sai
que tenson a lur tort…


Enquar
hi a mais que m’ enueia;
Cavalgar ses capa de plueia,
E quan
truep ab mon caval trueia
Que sa manjadoira li vueia;
Et enueia
m, e no m sap bo,
De sella quan crotla l’ arso,
E finelha ses
ardalho,
E malvat hom dins sa maizo
Que no fa ni ditz si mal
no.
Mot m’ enueia.

Autre pièce semblable pour la
forme:
Be m’ enueia, per Sant Salvaire,
D’ ome rauc que s fassa
chantaire…
Paubre renovier non pretz gaire…
E ricx hom que
massa vol traire.


Et
enueia m de tot mon sen…
Escudier qu’ ab senhor conten…
E
donzelos barbatz ab gren…


Be
m’ enueia capa folrada,
Quan la pelh es vielha et uzada,
E
capairo de nov’ orlada…
Et enueia m rauba pelada,
Pus la San
Miquels es passada.


Et
enueia m tot eyssamen
Maizo d’ ome trop famolen,
E mel ses
herba e pimen…
Be m’ enueia.
Bastero, 89. Crescimbeni,
200. Millot, III, 156. P. Occ. 294.

Mola. Couplet en réponse
à Guillaume Raimond.
Reis aunitz, reis dels enoios,
Per que
voletz ab me tenzos?
Nonca volgra ab vos barailla,
Pero drutz
es, e fos espos
De tal don avetz compagnos
Plus que milans en
batailla.
Bastero, 89. Crescimbeni, 199.

Montan. Deux
tensons, dont l’ une avec Sordel auquel il répond:
S’ entr’ els
malvatz baros cor galiars,
Meraveilla, En Sordel, no m’ en
pren;
Tan n’ es granz fais era prez e donars
Que cor non pot
far boca ver disen,
Mas avols hom s’ en cug aissi defendre
Ab
gen mentir; pero al sen dechai
Qu’ als entendenz non pot hom far
entendre
Que ben estei aisso que mal estai.
Be m
meraveill.

Il y a encore sous son nom un fragment qui commence
ainsi:
Quascus deu blasmar sa follor
A son amic, si com s’
eschai,
E lauzar so que ben l’ estai,
S’ il vol portar leial
amor;
Quar qu’ il sap dir del mal azaut blasmor,
Ni ‘l sap
mostrar adreichamen lo be
Greu er qu’ en ben a far non vir lo
fre…
Crescimbeni, 201. Millot, III, 419.

Montant Sartre.
Un sirvente adressé au comte de Toulouse:
Coms de Tolsan, ja non
er qu’ ie us o priva,
Veiaire m’ es que ‘l guerra recaliva
Del
rei franses, e s’ ara no s’ abriva
Vostra valors, non es veira ni
viva,
Ni us en ten
De prez valen…

Coms,
a honor no podetz mais jorn viure,
Si a lur dan vos vesem tot
desliure
De fals Franses qui van nueg e jorn iure…

Si
no vesem vostra seinha destorta
Contra Franses qu’ an vostra terra
morta
Del vostre fag nuls hom no si conorta,
Ni o pot far mas
que leves l’ esporta
De salvamen;
Pueis diran s’ en:
Pieg
que Richartz l’ enporta
E plus aunidamen.
Anc plus temsutz de
guerra en son repaire
Non fon marques ni ducs ni emperaire
Tan
quan vos fostz, seinher, dezhacaire;
Ar atendon Artus cil de
Belcaire
E ploran s’ en
Lo pair’ e ‘l fils e ‘l fraire
Quar
i anatz tan len.
Coms de Tolsan.
Millot, III, 419.